Кожны з нас хоць раз пакутаваў ад бясконцых паўтораў песні. Часам гэты стан можа доўжыцца гадзінамі і становіцца нагэтулькі дакучлівым, ажно перашкаджае спаць і працаваць. Часцяком «заядаюць» абрыдлівыя папулярныя хіты, ад гукаў якіх хочацца пазбавіцца як найхутчэй. The Village Беларусь з дапамогай экспертаў вырашыў разабрацца ў паходжанні гэтага феномену.

Вольга Заборская

музыказнаўца, выкладчыца музычна-тэарэтычных дысцыплін

Існуюць музычныя элементы, якія пераходзяць з аднаго твора ў іншы, ад аднаго кампазітара да іншага. Яны становяцца вядомымі, ператвараюцца ў свайго роду лексемы і набываюць сваё ўласнае значэнне. Лічыцца, што наш музычны слых кансерватыўны, то бок нам лягчэй прымаць такую ​​музыку, якая грунтуецца на традыцыі. Калі спрасціць, то ў музыцы добрых кампазітараў вытрымліваецца нейкі баланс традыцыйнага і наватарскага, усеагульнага і індывідуальнага. Калі ў музыцы шмат традыцыйнага, дык яна будзе прымацца сучаснікамі як не вельмі цікавая. Чаму Бах і Моцарт — геніі, а іх сучаснікі, музыку якіх часам цяжка адрозніць ад твораў геніяў, так і засталіся ў сваім часе? Ці, напрыклад, чаму сучаснікі лічылі Мендэльсона нішчымным, а Вагнера — геніяльным? Справа ў кансервацыі традыцыйнага. З іншага боку, калі музыка будзе адарваная ад традыцыі, яна таксама рызыкуе застацца проста прэцэдэнтам, цікавым эксперыментам у гісторыі музыкі. Такі лёс напаткаў шмат якія авангардныя опусы ХХ стагоддзя.

Нашаму слыху заўсёды трэба за нешта зачапіцца, злавіць ў творы логіку развіцця музычнай думкі, знаёмыя інтанацыйныя абароты і рытмы. Відавочна, што так званыя простыя і банальныя мелодыі валодаюць якасцю лёгкага засваення з той простай прычыны, што яны абапіраюцца на максімальны лік язджалых інтанацыйна-рытмічных і гарманічных абаротаў.

Наш з вамі музычны слых, асабліва еўрапейскі, лепш за ўсё прымае два лады — мажор і мінор. Акадэмічная музыка, якая так упарта ад іх сыходзіла і рабіла гэта на працягу ўсяго мінулага стагоддзя, так і не змагла пераадолець гэтайуласцівасці. Такім чынам, гэта закладзена ў нашым слыху і ў самой прыродзе гуку. То бок уся простая музыка зараз, эстрада ва ўсіх яе праявах — гэта мажор і мінор. Хоць у акадэмічнай музыцы іх смерць абвясцілі яшчэ ў пазамінулым стагоддзі. Геніяльны Шнітке казаў: «Збіраюся напісаць вялікую вульгарнасць — акорд соль мінор».

Безумоўна, аўтар гэтай песні — не клінічны ідыёт. Ён проста прадавец жуйкі або фастфуду, толькі музычнага

Пра гармонію таксама важна разумець. Не будзе адкрыццём, што ў лёгкай музыцы пануе «залатая секвенцыя», якую як след адшліфавалі яшчэ ў эпоху барока. Дадамо да гэтага найпрасцейшыя гарманічныя абароты, замацаваныя ўтанальна-гарманічнай музыцы класіцызму. Што яшчэ палягчае ўспрыманне і запамінанне? Усякага кшталту паўторы — абсалютна дакладны паўтор музычнага абароту або фразы, секвенцыі, аднатыпнасць рытмічных фігур; на ўзроўні формы — куплетная форма (дзе ёсць запеў і прыпеў) пабудаваная на прынцыпе шматразовай паўторнасці.

І яшчэ, мне здаецца, лёгка запамінальныя мелодыі маюць вакальную прыроду. Вакальная музыка розніцца ад інструментальнай. Скачок на паўтары актавы лёгка выканаць на інструменце і вельмі складана — голасам. Гэта значыць запамінальная мелодыя валодае такой якасцю, як магчымасць прайграць яе з дапамогай спеваў.

У прыклад можна прывесці песню Наталі «А ты такой, мужчина с бородой». Гэта класічны прыклад трэка «на трох акордах». Нот у гэтай песні нават не сем, а шэсць. Кожная фраза, па сутнасці, утвораная на простым меладычным абароце — яскравая секста па танічных гуках у пачатку, варыянт гэтага абароту па гуках шостай ступені і апяванне тонікі на завяршэнне.

Прасцей няма куды. Такія мелодыі складаюць дзеці па заданні настаўніка на ўроках сальфеджыа ў першым класе музычнай школы. Дадамо да гэтага выразны элементарны рытм, пад які можна патупаць-папляскаць, — і вось хітовы прыпеў гатовы.

Безумоўна, аўтар гэтай песні — не клінічны ідыёт. Ён проста прадавец жуйкі або фастфуду, толькі музычнага. Ды і па-дурному было б сцвярджаць, быццам усё, што складаецца з шасці нот, элементарна. Шмат якія бахаўскія, моцартаўскага тэмы таксама неверагодна ясныя. Поліфанічная тэма, напрыклад, бывае вельмі кароткай. Але ў ёй абавязкова ёсць нешта, што дае перадумовы да далейшага, складанага, часам найскладанейшаму развіццю. А вось музычны фастфуд гэтага, безумоўна, не меў на ўвазе. Людзей, якія захрасаюць на нейкіх мелодыях, хай нават на фастфуд, можна пацешыць навіной, што ў іх ёсць прынамсі музычная памяць і музычны слых.

Антон Кох

аўтар

Пару гадоў таму ў мяне быў выпадак з мелодыяй, якая ўкалолася ў галаве. Нездарма такія матывы называюць «вушнымі чарвякамі». Я быў на адпачынку ў Венецыі, і на плошчы Сан-Марка маленькі сімфанічны аркестр лярэстарана граў музыку, якую я чуў да гэтага сотні разоў, але ў той момант ніяк не мог успомніць, дзе дакладна. Гэтая музыка навеяла хвалюючы, але вельмі хваравіты стан. Аркестр ужо змоўк, а мелодыя ўсё круцілася ўвушшу і правакавала гэты стан, які, у сваю чаргу, спараджаў музыку ў галаве — і так па коле. Нарэшце я перабраў усе знаёмыя мне песні з дыснееўскіх мультфільмаў і брадвейскіх мюзіклаў і ўсё-ткі ўспомніў. І зразумеў, чаму яна так захрасла ўва мне: гэтая мелодыя як быццам закрыла нейкі эмацыйны прагал, дапоўніла карціну вечаровай Венецыі і горкага разумення таго, што хутка мне трэба будзе з'ехаць і давядзецца сумаваць па гэтых мясцінах. Венецыянскі аркестр граў саўндтрэк Эніа Марыконэ з фільма «Лаліта» — Love in the Morning. У назве згадваецца тое самае цудоўнае і паталагічнае пачуццё, пра якое мне нагадала кампазіцыя (і да гэтага часу часта нагадвае).

Думаю, усё «вушныя чарвякі» ўзнікаюць з той жа прычыны: мазгі спрабуюць упарадкаваць і асэнсаваць эмоцыі. Неабавязкова палепшыць або дапоўніць. Мозг можа прайграваць раздражняльную мелодыю, каб проста вярнуць нас у нейкі стан. Правесці з пункта А ў пункт Б па самай знаёмай дарозе, па якой ногі самі ідуць. Такая музыка ў кожнага свая, але ва ўсіх выпадках там ёсць нейкія хукі, за якія мозг чапляецца, як за цвік. Яны найлепш запамінаюцца — музычныя неспадзяванкі (лішні такт або біт, нязвыклы памер, раптоўная транспазіцыя). Або інтрыга, якая часта павісае (інтэрвалы і акорды, якія патрабуюць вырашэння). Калі даходзіш да такога месца, і хочацца і колецца завяршыць гештальт. Прыгадайце: «Веселье приносит и вкус бодрящий, праздника вкус всегда настоящий...»Заўважце, як павісае апошні такт, як нарастае ў нас напруга. Немагчыма сцярпець і не вярнуцца ў тоніку, недаспяваўшы пра сябе апошнія радкі.

СЯРГЕЙ Талкачоў

кампазітар

Чалавеку ўласціва запамінаць прасцейшае. Нават складаныя паняцці спасцігаюць праз раскладанне на больш простыя.

Папулярныя мелодыі маюць, як правіла, невялікі гукавы дыяпазон, нескладаны рытм і немудрагелістае суправаджэнне. Усе гэтыя якасці адпавядаюць нават самым пасрэдным музычным дадзеным слухачоў, таму практычна любы чалавек можа іх найграць без адмысловай працы. Узяць хаця б культавую кампазіцыю We Will Rock You гурта Queen, суправаджэнне якой — «два тупы, адзін пляск» — можа сыграць кожны.

Да таго ж чалавек валодае асацыятыўным мысленнем. Мазгі заўсёды параўноўваюць нешта новае з чымсьці знаёмым. З пункту гледжання кампазітара набор музычных сродкаў для папулярнай музыкі абмежаваны: простыя зразумелыя рытмы, кароткія музычныя фразы, адсутнасць распеваў, невялікі гукавы дыяпазон, так званая «квадратнасць» (гэта значыць лік на чатыры), абмежаваная колькасць акордаў і ладоў. Калі ўлічыць усё гэта, то становіцца ясна, што ў папулярнай музыцы непазбежныя агульныя для шмат якіх песень інтанацыі, акорды, рытмы, фактура. Адсюль і выбухаюць спрэчкі аб тым, што хтосьці ў кагосьці «скраў мелодыю». Слухач, які мае вялікі слыхавы досвед, які разумее адметную музычную мову свайго ўлюбёнага напрамка, хутчэй запомніць тое, да чаго яго ўспрыманне ўжо падрыхтаванае.

І яшчэ адным фактарам «захрасання» ёсць тое, што папулярная музыка звычайна нясе ў сабе мала сэнсавай нагрузкі. Яна лёгка прымаецца і лёгка паўтараецца.

Ілюстрацыі: Воля Воўк