Ёсць пытаннеАд чаго залежыць пачуццё гумару?

Насамрэч усё пачынаецца з простага пытання: «Навошта нам гумар?» У гумару ёсць розныя функцыі — напрыклад, гендэрная. Скажам, калі мужчына жартуе ў грамадстве жанчыны, бо хоча спадабацца.

Мы з калегамі даследавалі пачуццё гумару з гледзішча інтэлекту. Адразу абмоўлюся, што сувязь паміж адукаванасцю і гумарам не такая жорсткая. Вельмі разумныя людзі могуць не ўмець жартаваць. Але мы правялі параўнанне: як людзі пасля прагляду смешных відэаролікаў вырашаюць матэматычныя задачы. Задачы з відавочным алгарытмам і так званыя творчыя, дзе няма пэўнай схемы рашэння. У выніку ўсім паддоследным удавалася вырашыць менавіта творчыя задачы з нестандартным падыходам. Прынцып стварэння жартаў і прынцып пошуку рашэння падобныя. У любой складанай матэматычнай задачы выхад крыецца ў выглядзе нечаканага спалучэння хадоў, а ў жарце — у выглядзе нечаканай камбінацыі словаў. Выдае на тое, у нейкім сэнсе людзі з развітым творчым мысленнем — больш удачлівыя дасціпнікі.

Ёсць яшчэ адна версія. Па сутнасці чалавечая ўсмешка, якая суправаджае жарт, — гэта ссунутая нерэалізаваная агрэсія, якая нават вонкава нагадвае ашчэр. Калі мы ўсміхнёмся бяздомнаму сабаку на вуліцы, наўрад ці ён расцэніць нашу ўсмешку як праяву прыязнасці. Слова «гумар» паўстала толькі ў канцы XVIII стагоддзя, а да гэтага часу нават у англійскай мове ўжывалі слова «ridicule». У французскай яно азначае «смешны, недарэчны», а ў англійскай — «кпіна», «здзек». Адпаведна, гумар лічыўся раптоўнай праявай пачуцця ўласнай перавагі, агрэсіўнага дамінавання. Адсюль і жарты пра бананавую лупіну: ён, дурань, паслізнуўся і паваліўся, а я — малайчынка, стаю сабе па-над гэтым усім, і назіраю.

Гумар — агульначалавечы набытак, але ў кожнай нацыі ён упарадкаваны на свой капыл. Існуе такая адасобленае з'ява, як брытанскі гумар: ён грунтуецца на тонкім спалучэнні словаў, на лінгвістычнай гульні. Так пабудаваны амаль любы жарт з вербальнага пункту гледжання — чалавек прамаўляе ў голас прапанову з нечаканым сэнсам, які почасту фармуецца за кошт двухсэнсоўнасці. Вось прыклад: «На чэмпіянаце свету па біятлоне зборная Нямеччыны заваявала Польшчу». Тут два сэнсы: згодна з першым, зборная Нямеччыны заваявала медалі, а паводле другой — немцы з вінтоўкамі на лыжах заваявалі Польшчу. Падобны пераход з аднаго сэнсу да іншага часта выклікае ўсмешку.

Нядаўнія даследаванні ў галіне МРТ паказалі, што за ўспрыманне гумару адказваюць тыя ж самыя зоны, якія адказваюць за праявы болю. Гэта зоны лобных доляў, якія рэагуюць у выпадку, калі нешта ідзе не так. Любы жарт — прадукт рэакцыі нашай нервовай сістэмы на парадоксы. Калі ў схему светапрымання нешта не ўпісваецца, ты смяешся, неўсвядомлена абараняючыся ад складанасці і незразумеласці.

Не думаю, што гэта даказана, але лічыцца, што схільныя да засмучэння і дэпрэсіяў людзі — найлепшыя гумарысты. Нярэдка людзі, вядомыя сваім добрым пачуццём гумару, могуць узяць і нечакана загубіць сябе — напрыклад, як актор Робін Уільямс. Пад маскай гумару і блазнавання лёгка схавацца чалавеку з цяжкай дэпрэсіяй. Але ў выпадку інтраверта цяжка сказаць, што прычына яго замкнёнасці, а што — вынік. Можа, ён асланяецца ад грамадства акурат таму, што яму складана камунікаваць і жартаваць, роўна як і выяўляць эмоцыі. Але гэта не загана і не хвароба — чалавек без пачуцця гумару можа спакойна пражыць.

Асабіста мне даспадобы тэорыя аб тым, што гумар — гэта чалавечы спосаб адаптавацца да рэальнасці. На прыклад, каб хутка прыстасавацца да новай кампаніі, чалавек імкнецца разрадзіць абстаноўку удалым жартам.

Гумар — уласцівасць найперш інтэлектуальна развітых людзей. Людзі не вельмі разумныя часцей за ўсё жартаваць не ўмеюць і жартаў не разумеюць. Каб удала пажартаваць, чалавек мусіць умець дыстанцыявацца і ад сітуацыі, і ад самога сябе: гэта нейкая супрацьлегласць эгаізму. Тут важна валодаць самаіроніяй. Усё гэта звязана з досведам і выхаваннем. Мне былая жонка пастаянна паўтарае, што не можа зразумець: ці то наш сын гаворыць з ёй сур'ёзна, ці то іранізуе, усё роўна як тата. Але гэтая на першы погляд выдатная здольнасць можа павярнуцца ўсім на шкоду, калі смех і іронія ператвараюцца ў злараднасць. Тады чалавек становіцца падобны, паводле словаў Ніцшэ, на злога сабаку, які, кусаючы, навучыўся смяяцца.

Калі ўзяць прымітыўныя формы гумару (торт у твар, кепікі з прозвішча ці з колеру скуры), то менавіта такі жарт ператвараецца ў спосаб уціску. Таму гэтак прымітыўна жартуюць у арміі, турмах ды іншых закрытых супольнасцях з прымітыўнай іерархіяй. Мой сын зараз у войску, і ён распавядаў, што яго гаротны калега, які прымудрыўся разбіць вечка ўнітаза — ужо не ведаю якім чынам, — імгненна зрабіўся аб'ектам ўсіх вайсковых кпінаў.

Важна ўспомніць аб фройдаўскім даследаванні дасціпнасці як нейкай сублімацыі. Іншымі словамі, гумар — спосаб перанакіраваць непрымальныя для суб'екта імпульсы. Калі чалавек сутыкаецца з табуяванай тэмай, ён жартуе, каб пачаць з ёй узаемадзейнічаць. Да такіх тэмаў можна аднесці што заўгодна, але часцей за ўсё гэта рэчы, пра якія не прынята казаць у так званым прыстойным грамадстве або згадваць у размовах паміж мужчынам і жанчынай. У падобнай сітуацыі ўдалы жарт як бы здымае негалосную забарону.

Акрамя таго, досціп — гэта хуткі спосаб звярнуць на сябе ўвагу і выбраць партнёра. Пачуццё гумару бывае розных узроўняў, і высокаінтэлектуальная жарт — выдатны спосаб вылучыцца з масы і без працяглых заляцанняў заслужыць увагу ўпадабанага суб'екта. Жанчыны, як правіла, выбіраюць мужчын, якія ўмеюць жартаваць. Такія часта вылучаюцца сваёй здольнасцю хутка адаптавацца і, што важна, хутка зняць агульную напругу, вярнуць навакольным адчуванне бяспекі і камфорту.

Важна падзяляць паняцці «дасціпнасць» і «пачуццё гумару». Дасціпнасць — гэта здольнасць праяўляць пачуццё гумару, «вырабляць» жарты. Часцей за ўсё нават самыя меланхалічныя і замкнёныя людзі выдатна разумеюць жарты — проста яны не прывыклі выяўляць сваё пачуццё гумару.