З надыходам вясны паўсюдна зноў гамоняць пра нястачу вітамінаў, а любую праблему са здароўем спісваюць на авітаміноз. Але што маюць на ўвазе лекары, калі ўжываюць гэты тэрмін, ці трэба цяпер узмоцнена прымаць мультывітаміны і чаму вітамін С не дапамагае пры прастудзе? The Village разабраўся разам са адмыслоўцамі.

Міхаіл Лебядзеў

вядучы эксперт Цэнтра малекулярнай дыягностыкі ЦНДІ эпідэміялогіі Расспажыўнагляду

Настасся Леўчанка

тэрапеўт

Васіль Д'ячкоўскі

лекар

Што маюць на ўвазе, калі кажуць пра авітаміноз

Авітаміноз — стан крытычнай нястачы або поўнай адсутнасці пэўнага вітаміна ў арганізме. Ён вядзе да небяспечных хвароб накшталт цынгі (разрыхленне і крывацечнасць дзёснаў) — пры адсутнасці вітаміна С, полінеўрыту (шматлікія паражэнні нерваў) — пры крытычнай нястачы вітаміна В1, пелагры ( «хвароба трох Д» — дэрматыт, дыярэя і дэменцыя) — пры вялікім недахопе вітаміна В3. У развітых краінах, дзе даўно няма праблем з харчаваннем, з авітамінозам, па сутнасці, скончана: з ім сутыкаюцца вельмі рэдка, напрыклад, пры некаторых ракавых захворваннях.

Пры гэтым вельмі часта авітамінозам памылкова называюць частковую вітамінную недастатковасць — гіпавітаміноз, калі вітамін у арганізме ёсць, але ягоная колькасць ніжэйшая за норму. Такі стан нярэдка бывае ў цяжарных (недахоп фалійнай кіслаты, ці вітаміна В9), вегетарыянцаў (недахоп вітаміна В12), прафесійных спартоўцаў, а таксама тых, хто доўга сядзіць на цвёрдых дыетах. У гэтых выпадках курс прызначаных лекарам вітамінаў дапамагае развязаць праблему.

Аднак спроба спісаць хуткую стамляльнасць, млявасць, дрэнны настрой, сухасць скуры, ломкасць валасоў і пазногцяў на гіпавітаміноз і займацца самалекаваннем, прымаючы разрэкламаваны вітамінавы комплекс, — пашыраная памылка. Паводле словаў лекара «DOC +» Васіля Д'ячкоўскага, млявасць, асабліва ў міжсезонне, звычайна звязана з частымі зменамі актыўнасці ўнутраных органаў. Такія хістанні адбываюцца праз змену працягласці светлавога дня або пры раптоўных перападах тэмпературы і вільготнасці паветра, напрыклад, калі дзякуючы цэнтральнаму ацяпленню паветра ў памяшканнях сухое і цёплае, а на вуліцы — холадна і досыць вільготна.

Без абследавання нельга выключаць і магчымыя захворванні. Да прыкладу, жэлезадэфіцытная анемія, з якой, па дадзеных Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, сутыкаюцца каля сарака адсоткаў жанчын ва ўсім свеце, таксама суправаджаецца хранічнай стомленасцю, бляклым колерам твару і дрэнным станам скуры. Таму, перш чым піць вітамінавы комплекс, варта наведаць лекара і здаць агульны аналіз крыві.

Чаму не ўзнікае авітаміноз

Сучасны чалавек амаль не сутыкаецца з авітамінозам дзякуючы харчовай прамысловасці, якая прапануе прадукты з сінтэтычнымі вітамінамі. Вядома, карысць збалансаванага харчавання з атрыманнем натуральных вітамінаў, напрыклад з садавіны і гародніны, ніхто не адмяняў, але падчас апрацоўкі і захоўвання прадукты губляюць свае карысныя ўласцівасці. Напрыклад, вітамін С цалкам знікае з свежага соку праз якую гадзіну пасля адціскання. Таму ўзбагачэнне прадуктаў вітамінамі — рэальная патрэба.

Так, хлеб пякуць з мукі, узбагачанай тыямінам, ніяцынам, рыбафлавінам і жалезам. Амаль усё малако ўжо не адзін дзясятак гадоў узбагачаюць вітамінам D (пастэрызацыя знішчае не толькі мікробы, але і карысныя рэчывы), а кукурузныя шматкі для сняданку маюць даволі высокую спажыўную каштоўнасць зусім не дзякуючы дададзеным кавалачкам сухафруктаў. І гэта нармальна: адпраўляючы ў рот лыжку хрумсткага сняданку, мы не задумваемся аб тым, што ямо прадукт з штучным дадаткам.

Вітамін С цалкам знікае з свежага соку праз якую гадзіну пасля адціскання. Таму ўзбагачэнне прадуктаў вітамінамі — рэальная патрэба

Часцяком вытворцаў прадуктаў харчавання папракаюць у тым, што яны ўзбагачаюць ежу вітамінамі дзеля ўласнае выгады: паказаўшы на ўпакоўцы высокае ўтрыманне карысных мікраэлементаў, прасцей прадаць прадукт даражэй. З гэтым цяжка спрачацца, але ў адваротным выпадку харчовыя дадаткі (у прыватнасці, сінтэтычныя вітаміны), напэўна, пачнуць ўводзіць на ўзроўні закона — не дапускаць жа масавых авітамінозаў, ад якіх пакутуюць жыхары краін трэцяга свету. Атрымліваецца, што узбагачаныя вітамінамі прадукты існуюць на рынку ў першую чаргу таму, што ў іх мае патрэбу спажывец. На думку навукоўцаў, для большасці людзей такая ежа — адзіная магчымасць рэгулярна атрымліваць патрэбную колькасць неабходных мікранутрыентов.

Ці можна «з’есці зашмат» вітамінаў

Каб хапянуць гіпервітаміноз — стан, выкліканы таксічным эфектам праз лішак нейкага вітаміна, трэба вельмі пастарацца, аднак такія выпадкі робяцца часцейшыя. Лекары звязваюць гэта з некрытычным прыёмам вітамінных прэпаратаў і біялагічных дадаткаў, якія лёгка дастаць у любой аптэцы або крамах спартовага харчавання. Напрыклад, у некаторых полівітамінных комплексах утрыманне актыўных рэчываў моцна перавышана, што не заўсёды бяспечна для здароўя. Галаўны боль, млявасць, млоснасць, разлад стрававання, праблемы са скурай — сімптомы гіпервітаміноза разнастайныя. Звычайна праблему правакуюць назапашаныя распушчальныя ў тлушчы вітаміны А, Е, D і K. Напрыклад, перадазаванне вітаміна А можа апынуцца прычынай выпадзення валасоў, прывесці да паразы пячонкі або разладу працы нырак, выклікаць анамаліі ў развіцці плода пры цяжарнасці. А вось збыткоўная канцэнтрацыя распушчальных у вадзе вітамінаў групы В і С амаль не сустракаецца: гэтыя мікраэлементы хутка выводзяцца з арганізма з мачой.

Пры гэтым сутыкнуцца з гіпервітамінозам, рэгулярна ужываючы прадукты, багатыя на вітаміны, немагчыма: значная частка карысных мікраэлементаў проста не засвоіцца. Некаторыя вітаміны дрэнна ўсмоктваюцца ў кроў паасобку, напрыклад, для нармальнага засваення вітаміна А неабходны такаферол (вітамін E). Бывае і наадварот: калі вітамін не засвойваецца праз наяўнасць іншых мікраэлементаў. Так, тыямін (вітамін В1) практычна несумяшчальны з вітамінамі ўласнай групы — B2, B3, B6, B12. А фалійная кіслата і цынк разам утвараюць нераспушчальны комплекс, які замінае ўсмоктванню абодвух.

На засваенне вітамінаў таксама ўплываюць схемы прыёму. Распушчальныя ў тлушчы вітаміны A, D, E, F, K трэба піць строга пасля ежы, прычым з'едзенае перад іх прыёмам страва павінна ўтрымліваць тлушчы. Акрамя таго, большасць вітамінаў захоўваецца досыць доўга (каля трох гадоў), але іх карысныя ўласцівасці захоўваюцца толькі тады, калі прэпараты знаходзяцца ў сухім, прахалодным, цёмным месцы. Калі вітамін паляжыць, да прыкладу, у халадзільніку, карысці ад яго – з жабіны прыгарашчы. Стрэс, частыя пералёты са зменай гадзінных паясоў, празмерныя фізічныя нагрузкі нярэдка пагаршаюць абменныя працэсы ў арганізме, і з засваеннем каштоўных мікраэлементаў таксама могуць паўставаць праблемы. Хваробы страўніка, кішачніка, пячонкі, шчытападобнай залозы, перанесеныя аперацыі, хіміятэрапія і прыём некаторых лекаў таксама могуць быць прычынай дрэннага ўсмоктвання вітамінаў.

Дэфіцыт вітаміна D — хітрык маркетолагаў або рэальная небяспека?

Па словах тэрапеўткі Настассі Леўчанка, насельніцтва развітых краін не адчувае недахопу вітамінаў у звычайным рацыёне харчавання — акрамя недахопу вітаміна D у рэгіёнах з невялікім лікам сонечных дзён у годзе. Удзел у засваенні кальцыя — адна з галоўных функцый вітаміна. Калі мінерал не засвойваецца, карыес, праблемы са скурай і валасамі няўхільныя, а рызыка пераломаў павышаецца шматкроць.

Арганізм атрымлівае вітамін D двума спосабамі: разам з ежай (пры гэтым важна ўключаць у рацыён тлустую рыбу, сыр, яйкі, аліўкавы алей, таму што без тлушчаў і ненасычаных тоўстых кіслот каштоўны вітамін не засвоіцца) і выпрацоўвае самастойна пад уплывам ультрафіялету. Паводле нормы трэба атрымліваць 600-800 МЕ мікраэлемента на суткі, але «з’есці» або «назагараць» такую колькасць вітаміна немагчыма.

Таму ўсім жыхарам паўночных рэгіёнаў лекары раюць дадатковы прыём вітаміна D. Праўда, для пачатку трэба высветліць ўзровень вітаміна ў крыві, здаўшы аналіз. Па выніках ўрач зможа прызначыць рошчыну (цяпер асабліва папулярная лёгказасваяльная форма D3) і прыдатную дозу. А для паспяховай гарманальнай актыўнасці (вітамін D яшчэ мае ўласцівасці гармону) мікраэлементаў спатрэбіцца «група падтрымкі» — вітаміны С, групы В, Е і К.

Чаму вітамін С не дапамагае пры прастудзе

Аскарбінавая кіслата настолькі папулярная, што яе не можа не быць у вашай аптэчцы. Аднак гэта не чароўная таблетка: вітамін C не можа прадухіліць развіццё ВРЗ. Магутны антыаксідант перашкаджае адукацыі свабодных радыкалаў і закісленню крыві, але прычына прастуды ў большасці выпадкаў — вірусы, з якімі не здольны змагацца ніводзін вітамін. Таму, калі ў вас з'явіліся першыя сімптомы прастуды, нават ўдарная доза вітаміна С не паскорыць выздараўленне. Дарэчы, дазоўку лепш не перавышаць каб пазбегнуць больш сур'ёзных наступстваў — гастрыту, з’яўлення камянёў у нырках і нават анкалогіі.

Ці патрэбныя мультывітаміны для прафілактыкі

Калі вы не жывяце за мяжой беднасці і можаце дазволіць сабе разнастайнае харчаванне, то ўсе неабходныя вітаміны вы і так атрымліваеце з ежай (за выключэннем хіба што вітаміна D). А вось прыём мультывітамінаў з мэтай прафілактыкі гіпавітамінозу вам наўрад ці нешта дасць. Па словах лекара Міхаіла Лебедзева, навуковых доказаў карысці вітамінных комплексаў да гэтага часу няма. Затое ёсць нямала даследаванняў, якія сведчаць аб іх бескарыснасці: павысіць імунітэт або палепшыць стан скуры пры дапамозе мультывітамінаў немагчыма. Да таго ж вітамінныя комплексы почасту ўтрымліваюць рэчывы, якія выклікаюць алергію, што на жаль вядзе да непрыемных сімптомаў.

Вокладка: rawpixel.com