25-гадовы Сяргей Чэрнікаў нарадзіўся і выгадаваўся у Маскве, але два гады таму пераехаў у Арктыку — на архіпелаг Шпіцберген. Ён распавёў The Village, навошта ў Арктыцы хатнія тэпці, чаму там нельга піць больш за два літры моцнага алкаголю і адкуль на нарвежскай зямлі расійскі пасёлак.

Тэкст

ГАННА ЗМАНОЎСКАЯ

Iлюстрацыі

ЯЎГЕН ВЕЛІЧАЎ

Чаму я выбраў Арктыку

Я нарадзіўся ў Маскве, але не люблю гэты горад, ён занадта мітуслівы і павярхоўны. У Маскве канцэнтрацыя людзей слова, а не справы на квадратны кіламетр зямлі нашмат вышэйшая, чым у іншых гарадах. У 15 гадоў я пачаў ездзіць у лагеры актыўнага адпачынку, займаўся збольшага горным турызмам, пераважна на Каўказе. У 18 гадоў я ўжо сам стаў гідам у гэтых жа лагерах і пачаў вадзіць групы ў горы самастойна. Паралельна я атрымліваў адукацыю ў Маскве, вучыўся ў Нацыянальным інстытуце бізнесу (факультэт менеджменту, прадпрымальніцтва і стварэння ўласнай справы). Скончыўшы яго, зразумеў, што дыплом мне патрэбны быў толькі для “птушачкі”. На занятках у ВНУ мне было нудна, ужо падчас вучобы пачаў разумець, што гэта не маё. З кожным днём усё больш пераконваўся, што працаваць у горадзе не буду. Душа прагнула зусім ня офіснай працы.

Мне блізкая дзікая прырода, а яшчэ мне падабаецца халодны клімат — гэта былі мае адпраўныя пункты для пошуку працы. Выпадкова ў сацыяльных сетках я ўбачыў абвестку аб тым, што на новы турыстычны сезон на Шпіцбергене патрабуюцца гіды. Я даведаўся падрабязней аб прапанове і зразумеў, што гэта ідэальнае для мяне спалучэнне: праца ў турызме, арктычнае клімат і месца - аддалены архіпелаг — там можна націснуць на паўзу, а не лётаць стрымгалоў.

22 снежня 2015 гады я ўпершыню прыляцеў на архіпелаг Шпіцберген. Я не ехаў сюды па нейкія ўражанні або, скажам, ыпрабаваць сябе ў неверагодна цяжкіх умовах. Да таго ж умовы усё ёсць, тут паўнавартасная цывілізацыя. Я з першага дня адчуў сябе дома. Не было чаканняў і расчараванняў. Я ехаў на працу.

З таго часу я працую гідам ў Цэнтры арктычнага турызму «Грумант» і RussiaDiscovery. Гіды бываюць гарадскія і палявыя, яны адказваюць за зусім розныя турыстычныя прадукты. Першыя — водзяць экскурсіі па пасёлках. Збольшага для тых, хто прыехаў ці прыйшоў (снегаходам, караблём, лыжамі ці нагамі) літаральна на адзін дзень. Я палявы гід і адказваю за шматдзённыя праграмы, якія ўключаюць у сябе як экскурсіі ўнутры пасёлкаў, так і выхады ў тундру для знаёмства з прыродай і гісторыяй архіпелага. Групы прыязджаюць кожны тыдзень, узімку і ўлетку. Турыстычнае паміжсезонне пачынаецца ў сярэдзіне восені і доўжыцца да сярэдзіны лютага. Тады тыя, хто заняты ў турыстычнагй галіне, з'язджаюць з Арктыкі ў адпачынак — хто куды, я звычайна на некалькі месяцаў вяртаюся ў Маскву. А па вяртанні мы пачынаем займацца падрыхтоўкай да новага сезону.

Дзве краіны

Заканадаўча Шпіцбэрген належыць Нарвегіі. Але вялікая колькасць краін — Расія, ЗША, Вялікабрытанія, Нямеччына, Францыя, Японія, Нідэрланды, Балгарыя, Вугоршчына, Данія, Нарвегія, Польшча, Чэхія, Славаччына, Румынія, Італія, Швецыя ды іншыя — пачынаючы з 1920 года сталі падпісваць Шпіцбергенскі трактат, яны дае права весці на архіпелагу гаспадарчую дзейнасць. Па факце практычна толькі Нарвегія і Расія прысутнічаюць на архіпелагу і займаюцца там здабычай вугля, навукай і турызмам.

Самы вялікі населены пункт Шпіцбергена — Лонгйір. Гэта нарвежская пасёлак з насельніцтвам больш за 1 800 чалавек. У Лонгйіре каго толькі не сустрэнеш: тайцы, філіпінцы, ангельцы, аўстрыйцы, італьянцы, немцы — там жывуць прадстаўнікі больш за 40 нацыянальнасцяў! Барэнцбург жа збольшага населены ўкраінцамі. Што ў савецкі час, што зараз большасць шахцёры са сваімі сем'ямі прыязджаюць менавіта з Украіны. Гэтак склалася гістарычна, бо падчас заснавання савецкай вугляздабыўнай прамысловасці на Шпіцбергене асноўная кузня кадраў гарнякоў была на Украіне.

Другі паводле велічыні тут — расійскі Барэнцбург, з насельніцтвам каля 500 чалавек. У ім я і жыву. Барэнцбург — гэта горад-сям'я. Тут заўсёды вітаюцца на вуліцах, разам бавяць час па-за працай, апякуюцца адно адным.

Лонгйір выглядае больш гарманічна ў архітэктурным плане, там больш крамаў і бараў, гатэляў. Але для мяне гэта проста горад на поўначы, там людзі жывуць больш адасоблена, маючы сваё, абмежаванае кола зносін. Хоць усе, вядома, як і ў Барэнцбургу, ведаюць адно аднаго, а ў выпадку вялікіх святаў або трагічных здарэнняў аб'ядноўваюцца.

Вонкава людзі тут нічым не розняцца ад сярэднестатыстычных жыхароў Расіі, носяць звычайную вопратку (тыя, хто працуе ў пасёлку, — гарадскую, хто ў поле — спартовую, турыстычную), але ўнутры яны больш шчырыя і прыязныя, чым маскоўцы.

Арктычны побыт

Існуе мноства памылак стасоўна Арктыкі. Мабыць, часцей за ўсё я чую пра тое, як у нас холадна. Насамрэч на Шпіцбергене клімат досыць лагодны, паколькі архіпелаг абмываецца цёплым цягам Гальфстрыму. Летам звычайна плюс 5-10 градусаў па Цэльсіі, а ўзімку тэмпература паветра рэдка апускаецца ніжэй за мінус 20 градусаў. Так што гэта свайго роду тропікі Арктыкі.

Яшчэ адзін міф — дэфіцыт прадуктаў. У Лонгйір тавары, неабходныя для жыцця, прывозяцца з мацерыковай Нарвегіі, а ў Барэнцбург у асноўным з Нямеччыны, часткова з Расіі. Якасць у іх добрая, прытхлых, пратэрмінаваных прадуктаў я за ўвесь час не сустракаў. Кошты асабліва не адрозніваюцца ад маскоўскіх. Так, садавіна на прылаўках бывае нячаста, але не варта забываць, што гэта востраў, таму тут галоўная асаблівасць — велізарная колькасць свежай, толькі што злоўленай рыбы. У кавярні гэта і ёсць маёй любімая страва, паколькі самому гатаваць няма калі. Ледзь толькі з'яўляецца вольны час, мы збіраемся з сябрамі і яе запякаем.

Аўтамабільных дарог паміж пасёлкамі няма. Узімку можна даехаць да суседзяў на снегаходзе, а ўлетку дабрацца па вадзе — катарам або караблём. Ўнутры Лонгйіра нарвежцы перасоўваюцца пераважна на машынах. У Барэнцбургу, дзе ўсяго адна вуліца, можна дайсці пешкі да любога пункта. Толькі падчас палярнай ночы дзяцей у школу і дзіцячы садок возіць школьны аўтобус.

На вольную часіну застаецца вельмі мала, паколькі з 09:00 да 22:00 я працую з турыстычнымі групамі. Увечары абмяжоўваюся чытаннем, сустрэчамі з сябрамі або сном. Тыя, у каго больш вольнага часу, наведваюць спартовыя секцыі, тэатральную студыю. У студыі рыхтуюцца пастаноўкі для мясцовых жыхароў і песенна-танцавальныя канцэрты для турыстаў. Асаблівым падзеяй кожны год з'яўляецца культурны абмен паміж дзвюмя сталіцамі архіпелага: нарвежцы прыязджаюць у госці да нас, а мы да іх. Дзелімся культурай, знаёмімся, камунікуем.

Мясцовыя жыхары купляюць спіртное па спецыяльных картках, па якіх вядзецца ўлік, а турыстам абавязкова трэба прад'явіць пасадкавы талон пры пакупцы

Цікава вядзецца справа з алкаголем. У барах можна піць без абмежаванняў, а вось у крамах ўстаноўленыя квоты, уведзеныя яшчэ ў ХХ стагоддзі. На архіпелаг прыязджалі шахцёры, ня падрыхтаваныя да ўмоў Арктыкі, інфраструктура толькі пачынала развівацца, вольнага часу не было, людзі пачыналі співаецца. У нейкі момант ўладальнікі шахт зразумелі, што зніжаецца працаздольнасць, і ўвялі абмежаванні.

У нарвежцаў ёсць абмежаванні на куплю моцнага алкаголю больш за 22%, мацаванага віна 14-22% і піва: у месяц можна набыць 24 бляшанкі піва, адзін літр мацаванага віна і два літры моцнага алкаголю. У расейцаў квоты толькі на моцны алкаголь. Мясцовыя жыхары купляюць спіртное па спецыяльных картках, па якіх вядзецца ўлік, а пакупаючы, турыстам абавязкова трэба паказаць пасадачны талон.

Калі захочацца пакаштаваць мясцовага каларыту, то ў Барэнцбургу ёсць цэлая серыя кактэйляў і шотаў з гісторыяй. Напрыклад, «78». Паводле легенды, палярнікі за савецкім часам пілі напоі такога градуса, на якім яны знаходзіліся. Барэнцбург размешчаны на 78-м градусе паўночнай шыраты, таму і шот змяшчае ў сабе 78 градусаў, робіцца ён з рому і лікёраў.

Навошта ехаць турыстам

Штогод Шпіцберген наведваюць блізу 80 тысяч турыстаў, і зараз архіпелаг набірае папулярнасць. Усе едуць па магчымасць глянуць на дзікую прыроду, але пры гэтым тут не трэба спаць у чуме і намёце, ёсць гасцініцы і ўсе ўмовы для самых пераборлівых. Яшчэ тут цягне тое, што можна ўбачыць паўночнае ззянне і белых мядзведзяў пры камфортнай тэмпературы, а не ў люты мароз. І Шпіцберген больш даступны, чым іншыя кірункі ў Арктыцы. З Масквы можна злётаць туды-сюды з перасадкай у Осла.

Але нельга выходзіць за межы пасёлка без суправаджэння ўзброенага гіда. Толькі калі ёсць ліцэнзія і шэраг суправаджальных дакументаў, тады можна ўзяць зброю ў арэнду самому. Правіла суворае: летась турыст з Украіны гуляў па архіпелагу без гіда і зброі — яго знайшлі і дэпартавалі.

Яшчэ турыстаў прыцягвае закансерваваны ў 1998 годзе расійскі пасёлак Піраміда. У ім - манументальныя пабудовы, прасякнутыя духам часу. У мясцовай гасцініцы ёсць сучасныя нумары і старыя, у якіх спецыяльна пакінулі савецкую мэблю і атрыбутыку для турыстаў, якія жадаюць паглядзець, як было. А ў наваколлі — вялікія ледавікі, вадаспады, высокія горы з вострымі пікамі.

Шпіцбэрген больш даступны, чым іншыя кірункі ў Арктыцы.

Калі вы захочаце прыехаць на Шпіцберген, абавязкова вазьміце з сабой хатнія тэпцікі. У нас прынята разувацца не толькі дома, але і, напрыклад, у музеях, кавярнях, рэстаранах. Гэта ўжо векавая традыцыя. Шахцёры, заходзячы ў будынкі, здымалі абутак, каб не ўносіць вугальны пыл у дом.

Дарэчы, здабыча вугля — адзін з асноўных заняткаў мясцовага насельніцтва ў Барэнцбургу - працуюць не толькі мужчыны, але і жанчыны. Хоць збольшага яны занятыя працай у офісе, сталоўцы, школе. Турызм актыўна развіваецца, у Барэнцбурге каля 70 чалавек працуюць з гасцямі архіпелага, а гэта амаль пятая частка насельніцтва. Дзяцей таксама каля 70, яны могуць тут скончыць толькі 11 класаў, пасля чаго едуць на мацярык па вышэйшую адукацыю. Неаднаразова былі выпадкі вяртання тых, хто тут нарадзіўся за саветамі або цяпер. У нас тут і цэлыя дынастыі гарнякоў ёсць.

Паездка на Шпіцберген — гэта такі арктычнае детакс, калі можна адпачыць ад мітусні і разабрацца, што табе насамрэч трэба. Жыхары мегаполісаў часта ўскладняюць там, дзе не трэба, выдумляюць там, дзе няма чаго выдумляць. Тут такога няма, тут усё проста. Шчыра і з добрай душой. Шматлікія турысты з'язджаюць з думкай, што наагул няправільна жылі да гэтага. За гэта я люблю сваю працу, я раблю людзей крыху мудрэйшымі.