Недавно в соцсетях случился скандал — популярный блогер Никита Мелкозеров попросил беларусов сделать ему 30 тысяч подписчиков в инстаграм в обмен на выпуск на беларуском языке и получил за это много хейта. Эта история сразу о многом, в том числе о том, что беларуский язык из странного и чужого превращается для беларусов в более близкий и приятный. The Village Беларусь поговорил с медийными беларусами, которые за последний год совершенно бесплатно перешли (или в процессе) на беларуский язык в повседневной жизни. Мы спросили, зачем они это делают, сталкиваются ли с хейтом и получается ли у них так же остро шутить и выражать эмоции на беларуском языке, как и на русском.

«Для нас зараз гэта пытанне існавання Беларусі. Інакш станем Данбасам ці Прыднестроўем»

Дмитрий Семченко

Бывший журналист ОНТ и глава президентского пула журналистов, уволился после событий 9-12 августа

— Стаўленне да мовы ў мяне яшчэ са школы было выдатнае. Я захапляўся беларускай гісторыяй. У 90-я нават коміксы прадавалі на роднай мове. Маці мне такія купляла. Гэта такі цудоўны нацыянальны ўздым быў — я літаральна скурай адчуваў, што мы беларусы. Памятаю, як малодшага брата з садку дзізячага забіраю, а ен апрануўся і гаворыць выхавальніцы: «Дапабаачээээння»! Разумееце? Так доўга цягне. Іх, малых дзетак, вучылі так разам казаць. А яны ж хорам так цягнуць. Вось ён так і адзін працягла казаў. Вельмі пацешна было.

Потым у краіне пачалася русіфікацыя і на мове я размаўляў толькі ў школе на адмысловых занятках. Вярнуўся да яе, калі прыйшоў на магілёўскае тэлебачанне. Гэта быў прыватны канал. Там навіны на беларускай мове выходзілі — галоўная рэдактарка была сапраўдная патрыётка. Спачатку прыходзілася ў слоўнік глядзець, каб нешта напісаць. Праз некалькі месяцаў пісаў ужо амаль без слоўніка і нават думаць пачаў па-беларуску. Але калі пачаў працаваць на АНТ прыйшлося зноў перавучвацца. Нават з педагогам займаўся, каб дзе і це на рускі лад казаць. Праўда, былі асобныя дні, калі і на АНТ навіны на беларускай мове выходзілі, вось тады я быў як рыба ў вадзе. Сацсеткі я вёў на двух мовах.

Калі ўжо звольніўся — амаль перайшоў на беларускую, хоць і на 100% беларускамоўным пакуль не стаў. Прыкладна 80-90 % пішу на мове. З беларускамоўнымі размаўляю на мове. Рускамоўных не прымушаю. Лёгка на рускую пераходжу. Але «дзякуй», «калі ласка», «вітаю» — гэтыя словы абавязкова кажу ў любым асяродзі.

Мова зараз — наша галоўная зброя, каб Расея нас канчаткова не паглынула. Расея — гэта вечная рабства я лічу, там заўжды чалавек будзе рэччу, смеццем. Я не супраць простых расіян — яны так сама закладнікі. Таму калі мы жадаем стаць сапраўды еўрапейскай краінай, дзе чалавек панадусім — то трэба зрабіць гэты крок. І калі хтосьці кажа, што Аўстрыя на нямецкай размаўляе, ці Штаты на англійскай — я адказваю, што Нямечынна не будзе зараз захопліваць гэтую краіну. У іх зараз няма такой пагрозы. Але калі Гітлеру спатрэбілася, ён лёгка Аўстрыю прыбраў, без вайны. Расейскае войска ва Украіне забуксавала менавіта ў раёнах, дзе большасць на украінскай мове размаўляла, вучылася і тэлебачанне глядзела украінскае. Таму Масква ім не здолела мазгі прамыць. І для нас зараз гэта пытанне існавання Беларусі. Інакш станем Данбасам ці Прыднестроўем.

Зараз шмат маіх каллег, што сышлі ў жніўні 2020-га, стараюцца выкарыстоўваць беларускую мову. Як мінімум у сацсетках. А на дзяржаўным тэлебачанні наадварот застаўся амаль адзін «русский мир». Гэта людзі, якія мараць пра вялікую Рассею. Гэты раскол заўжды быў. Мы нават у Палацы Незалежнасці спрачаліся за Каліноўскага, ды па іншых пытаннях, якія датычацца сапраўднай гісторыі. Вось яны і засталіся ў пераломны момант. Пытрыёты сышлі, а прыхільнікі Масквы зараз працуюць над знішчэннем усяго беларускага. Таму заўжды прыемна, калі медыйны чалавек нешта піша на беларускай мове. Нават не палітычнае. Проста пра жонку, ці дзіцё. Але адразу зразумела, што гэта наш чалавек, які за народ. Не бачыў, каб так званыя ябацькі нешта на мове пісалі, ці казалі. Нават Марзалюк на русскую амаль перайшоў. Відавочная трансфармацыя. Калі выбраў бок, што ненавідзіць нашу мову, то прыходзіцца прыстасоўвацца.

У кафэ, ці ў краме я не прымушаю людзей пераходзіць на маю мову. Таму нейкіх непрыемных гісторый з мовай у мяне няма. Калі прымушаць — будзе адмоўная рэакцыя. Чалавек сам павінен да гэтага прыйсці. Зараз для гэтага вырашальны час. Канешне, я б хацеў каб дзяржава на сваім узроўні падтрымлівала мову. Ёсць нават выраз: «народ размаўляе на мове улады». Можа я яго сам прыдумаў ці пачуў дзесці. Добра, каб у школе, напрыклад, зрабілі палову класаў на беларускай, палову на рускай. Унівесітэтаў увогуле няма беларускіх. Таварыства беларускай мовы стварала Універсітэт имя Ніла Гілевіча, але зараз усё зачыняюць і забараняюць, нават само Таварыства па судах цягаюць. Думаю, таксама забароняць. Зараз у нас не тая ўлада, што падтрымае беларускаць. Зараз у іх іншая мэта — знішчыць усё беларускае. Вышыванкі, сымбалы, гісторыю, мову. Нам жа трэба гэта захаваць. Гэта наша моц, наша зброя і сцяг.

Па працы часцей на рускай размаўляю, ёсць знаёмыя з кім на беларускай. Дома з жонкай спрабуем усё больш на беларускай размаўляць. Пачалося гэта яшчэ некалькі гадоў таму. Спачатку, каб сын не разумеў, што мы кажам. Яму гады 3-4 было. Вось мы і хітрылі так, калі трэба было нешта абмеркаваць. Ён адразу нічога не разумеў, але паціху-паціху нешта запамінаў. Зараз жонка з ім адмыслова ўжо займаецца. Чытаюць падручнікі на беларуская мове.

Вучыцца мове ў сталым узросце не цяжка. Усё гэта сядзізь у нашай галаве. Трэба толькі дастаць. Проста чытайце навіны на мове. Наша Ніва, Радыё Свабода і гэтак далей. Шмат насамрэч СМІ, якія на мове пішуць. Гэта самы просты шлях. Сёння пачыталі, заўтра пачыталі. Добра кнігу б нейкую таксама, але разумею, што не кожны дойдзе да літаратуры, таму і раю паўсядзённыя навіны. Сацсеткі можна лёгка на мове весці. Ці чаргаваць. Можна ў слоўніку падгледзіць. Зараз гэто анлайн усё ў інтэрнэце, не трэба старонкі гартаць, усё хутка.

Калі спрабуеце размаўляць — не трэба сароміцца памылак. І ў мяне рускія словы праскокваюць. Гэта не страшна. Ніхто вас носам не будзе тыкаць. Наадварот усе будуць рады, што спрабуеце. Зрабіце ў сям’і вечар беларускай мовы. Гэта цікава нават. Адзін дзень на тыдні, потым — два, тры.

Я ужо даволі часта думаю па-беларуску. Раней на рускай мове думаў, а потым у галаве перакладаў, а вось зараз наўпрост кажу вам адразу ўсё, што думаю. Наша родная мова яна заўжды больш шчырая, ад сэрца ды душы ідзе.

«Сваяк, які доўгі час жыў у Расеі, вярнуўся дадому і пачаў размаўляць толькі на роднай мове»

Юлия Семченко

Визажист, жена Дмитрия Семченко

— Зараз я ў такім доўгім пераходным перыядзе, калі ўжываю дзве мовы. Пакуль на беларускай больш пішу, таму што ёсць час успомніць некаторыя словы ці паглядзець у слоўнік. Размаўляць цяжэй, але стараюся ўжываць простыя словы: дзякуй, калі ласка, вітаю і г.д.

Я заўсёды з вялікай павагай ставілася да роднай мовы, але не хапала матывацыі, каб пачаць размаўляць. Летам 2020-га я чытала шмат навін на мове, а потым нечакана заўважыла, што і думаю часам на ёй. А ў верасні я зразумела, што я ўжо новы чалавек з новым поглядам і з жаданнем пачаць шлях да беларускасці. Сярод маіх знаёмых заўсёды былі людзі, якія прыгожа і чыста размаўляюць, асабліва ў час вучобы на журфаку. А яшчэ мой сваяк, які доўгі час пражыў у Расеі, вярнуўся дадому і пачаў размаўляць толькі на роднай мове.

Я лічу, што пераход беларусаў на беларускую мову — гэта доўгачаканы працэс нараджэння беларускай нацыі, а дакладней этап, гэта кліч душы. Напэўна, гэта адзіны шлях, каб захаваць нашу краіну і наш народ, каб стаць самастойнымі. Як кажа адна беларускамоўная блогерка, вельмі мною паважаная, мова — гэта мой сцяг. Сцяг, які заўсёды з табою.

Мне страшна размаўляць па-беларуску з незнаёмымі людзьмі, але ўсё ж імкнуся ужываць «простыя словы». Калі кажу людзям «дзякуй» у краме/ таксі, шмат хто з іх ўсміхаецца і адказвае «калі ласка». І добры настрой на ўвесь дзень! Але бывае і такое, што чалавек губляецца і не ведае, што адказаць на маё «дзякуй».

Большасць знаёмых ставіцца станоўча да маіх беларускамоўных пастоў у сацсетках, але, канешне, ёсць і тыя, хто адпісваецца.

На працы мне пакуль лягчэй размаўляць па-руску, таму што там шмат спецыфічных тэрмінаў, але пісаць пра працу я стараюся па-беларуску. А з блізкімі размаўляць па-беларску, мне здаецца, прасцей. Часам я сыну чытаю беларускія вершы, яму вельмі складана гэта даецца, але я кажу: «я таксама не ўсё ведаю, давай вучыцца разам!». І ў яго ўжо ёсць маленькая колькасць слоў, якія ён добра запомніў.

Памылкі — гэта нармальная з’ява, калі мы ўсе будзем іх баяцца, то ніколі не пачнем размаўляць на родная мове. Я не саромеюся іх рабіць і прашу, каб людзі, якія мяне чытаюць ці чуюць, выпраўлялі мае памылкі, калі іх заўважаць.

Я выкарыстоўваю некалькі спосабаў палепшыць сваю беларускую мову. Па-першае, чытаю па-беларуску — навіны і літаратуру. За апошнія паўгады перачытала «Дзікае паляванне караля Стаха» Караткевіча, «Сотнікаў» і «Пакахай мяне, салдацік» Быкава, «Сэрца на далоні» Шамякіна, шмат вершаў Купалы і іншых, зараз чытаю Горвата «Радзіва «Прудок». Па-другое, частку ліста да палітвязьня заўсёды пішу на беларускай мове. Да некаторых цалкам — гэта таксама добрая трэніроўка. А калі лістоў шмат — словы хутка ўспамінаюцца. Па-трэцяя, я змяніла мову інтэрфейса ў сваем тэлефоне на беларускую.

«Лаяцца матам па-беларуску не атрымліваецца — гучыць ненатуральна»

Олег Горунович

Главный редактор Tribuna.com

— Я пачаў размаўляць на беларскай мове ў сярэдзіне сакавіка. Гэта адбылося, пасля таго, як прачытаў пост Зміцера Дашкевіча пра тое, што ніводзін дыктатар не здольны адабраць у беларуса. Уласна кажучы, то быў пост пра мову. Ён мяне вельмі зачапіў. Крыху пахадзіў, абдумаў і наважыўся.

Спачатку, каб ніхто не дурыў галавы і не акругляў вочы, я сам усіх папярэджваў, што праводжу асабісты моўны чэлендж. Бестэрміновы. Пасля, калі атачэнне прызвычаілася, то і папярэджваць перастаў. Гавару і гавару. Як атрымоўваецца, так і гавару.

Не скажу, што мае знаёмыя таксама масава загаварылі па-беларуску ў апошні час, але заўважыў такую рэч. Людзі больш станоўча ўспрымаюць беларускую мову. Калі раней некаторыя не ўяўлялі, што могуць загаварыць на ёй у паўсядзённым жыцці, то зараз ім такая думка не здаецца дзікай. Некаторыя прымяраюцца да карыстання беларускай мовай — напрыклад, адказваюць на ёй вусна, калі да іх звяртаешся па-беларуску, або пішуць выключна па-беларуску, каб падтрымліваць сваю форму. Карацей, мне здаецца, шмат хто разумее, як важна, каб нацыя гаварыла па-беларуску, проста некаторыя не ўпэўнены ў сабе або бянтэжацца. Калі б з’явіўся нейкі стымул на дзяржаўным узроўні — не кажу аб прымусовай беларусізацыі, але, напрыклад, беларускамоўнае тэлебачанне і беларуская мова ў дзяржустановах, — то працэс гэты мог бы паскорыцца.

Ніякіх праблем праз мову ў меня не было. Толькі аднойчы прадавачка на Камароўцы дакалупалася, каб я размаўляў з ёй па-руску, бо ёй так хочацца, але я проста знайшоў сабе іншую прадавачку (нават на фіг не паслаў) — і праблема вырашылася. У розных сэрвісах і крамах мяне разумеюць і часта спрабуюць таксама размаўляць па-беларуску. Калі чалавеку не даецца, я яго не мучаю, хай гаворыць, як хоча.

Што радуе, мяне разумеюць мае дзеці. Спачатку старэйшыя крыху дзівіліся (малодшы прывык сам усіх здзіўляць), а пасля нічога. Старэйшы сын нават спрабуе адказваць, і гэта вельмі радуе.

Пра складанасці — не хапае слоўнікавага запаса. Па-першае, праз тое, што сам доўгі час недастаткова актыўна ўжываў мову. Па-другое, адчуваю праблему ў тым, што мова доўгі час недастаткова актыўна ўжываецца беларусамі, што запаволіла яе развіццё. Нярэдка тры расійскіх адпаведнікі перакладаюцца на беларускую адным і тым жа словам. Упэўнены, што пры актыўным ужыванні мовы варыянтаў было б больш. Хаця не выключаю, што праблема ўсё ж у маім скупым лексіконе. Неяк гартаў вушаццкі слоўнік Барадуліна, і многія словы не мог зразумець

А яшчэ складана з наскоку перакладаць казкі з рускай на беларускую. Вось ужо дзе галава кіпіць. Але дзеці церпяць, чакаюць, пакуль я залезу ў гугл-перакладчык, калі не магу справіцца сам.

Мне здаецца, беларуская мова — больш інтэлігентная, чым руская. Яна не пасуе для таго, каб лаяцца матам. Я, канешне, часам спрабую, але гучыць гэта не вельмі натуральна. Лічу, што гэта вялікі плюс нашай мовы.

На рускую пераключаюся толькі ў выключных выпадках. Напрыклад, калі трэба тэрмінова вырашыць праблему, а ў мяне не вельмі выгаднае становішча — напрыклад, я штосьці прашу. Каб не адцягваць увагу ад галоўнага, каб не злавіць нечаканую рэакцыю, раблю тактычнае адступленне.

Сваё валоданне мовай, на жаль, ніяк не пракачваю, хаця варта было б чытаць кнігі беларускамоўных аўтараў. Але ў мяне заўжды адкрыты ў браўзеры google translate рускі/беларускі, каб хутка шукаць адпаведнікі. Спадзяюся, нейкая іх частка застаецца ў маёй галаве.

Думаю па-рознаму — і на рускай, і на беларускай, таму што даводзіцца чытать па працы шмат рускамоўных тэкстаў. Але заўважаю, што часам, калі пачынаю гаварыць па-руску, звальваюся на беларускую мову. Так што нейкія ўнутраныя працэсы відавочна ідуць.

«Хочаце падвысіць ахопы старонкі ў інсце — пішыце з памылкамі па-беларуску»

Антон Мартыненко

Бывший ведущий на СТВ, сейчас — блогер, ведущий

— Першы крок да пераходу на беларскую мову я зрабіў яшчэ ў 2018 годзе — пачаў весці на ёй маю любімую сацсетку твітэр. Тады гэта было маё трансцэндзентнае жаданне штосьці рабіць на мове, а не пазіцыя. Я тады просто разумеў, што мова возьме сваё. Мне здаецца, гэта сусветны трэнд антыглабалізацыі, калі людзі пачынаюць цікавіцца больш сваім. Больш грунтоўна ў паўсядзённым жыцці я пачаў пераходзіць на беларскую мову год таму, таксама пачаў весці на мове ўжо ўсе свае сацсеткі.

Я бачу, што сярод беларусаў мяняецца стаўленне да беларускай мовы. У нядзелю да мяне падыйшоў незаёмы хлопец і падзякаваў за мову ў сацсетках. Пры гэтым ён размаўляў са мной па-руску і адзначыў, што сам не плануе пераходзіць на беларускую, але яму прыемна бачыць яе ў сваёй стужцы. І нават гэта крута, беларусізацыя павінна быць мяккай.

Заўважый, што калі размаўляеш на беларускай мове ў модных і культурных месцах, то да цябе нават з большай павагай ставяцца. А ў краме цяжэй размаўляць, таму што не ведаеш, на якую рэакцыю трапіш, але большасць і там рэагуе пазітыўна.

Лепш размаўляць з памылкамі і словамі на трасянцы, чым нават не імкнуцца пачаць размаўляць. У мяне была класная смешная гісторыя. Аднойчы, калі я працаваў на радыё Unistar, трэба было анансаваць польскага выканаўца C-BooL, яго сапраўдная імя — Гжэгож Цебуля. Я ўчапіўся за гэты факт і пажартаваў, што, маўляў, ніякі ён не паляк, а сапраўдны беларус з такім беларускім прозвішчам — Цыбуля, што значыць «картошка». Пасля гэтых словаў пайшла песня, а мне паляцелі сотні паведамленняў пра маю памылку. Я і зараз раблю вельмі шмат памылак у сацсетках. Памятаю апублікаваў пост з подпісам «Лепшы кофе за дзень» — то бок «кофе» замест «кава». Каб вы бачылі, колькі людзей мне напісалі ў лічку і каментары, каб паведаміць, што я ідыёт. Таму лайфхак для блогераў — хочаце падвысіць ахопы старонкі ў інсце — пішыце з памылкамі па-беларуску. Я заўважыў, што людзі, якія самі размаўляюць па-беларуску, ніколі не выпраўляюць мае памылкі — яны проста радуюцца, што хтосьці яшчэ пацынае размаўляць на мове, а хто за ўсё жыццё сказаў два словы па-беларуску, абавязкова выправіць і пракаментуе, што лепш ніяк не размаўляць, чым так.

Жартаваць у гаворцы па-беларуску мне складана, таму што не атрымліваецца хутка падабраць трапныя словы (в начале нашего разговора у Антона не с первой попытки получилось произнести по-беларуски слово «трансцендентный» и сконнектить его с существительным, хотя, по его задумке, это могла быть шутка. Но в твиттере Антон шутит по-беларуски достаточно ловко — The Village Беларусь).

Мая жонка спачатку скептычна ставілася да маёй беларусізацыі і лічыла, што надоўга мяне не хопіць, за што ёй, дарэчы, дзякуй — кожны новы дзень, калі мяне на гэта зноў і зноў хапала, мне было вельмі прыемна ёй глядзець у вочы. Дарэчы, мая жонка з паўночных народаў, эскімоска, і беларускую мовы наўголе не вельмі добра разумее. Але я заўважыў, што зараз і яна пачынае выкарыстоўваць беларускія словы, хоць я і сам яшчэ далёка не на сто адсоткаў беларускамоўны.

Помогите нам выполнять нашу работу — говорить правду.

Поддержите нас на Patreon

и получите крутой мерч

Обсудите этот текст на Facebook

Подпишитесь на наши Instagram и Telegram!

Текст: Тищенко Вадим

Обложка: Sasha Zenkovich