Асабiсты вопыт«Мову немагчыма адсачыць у інтэрнэце»: 7 дзіўных гісторый, як беларусы перайшлі на беларускую мову

— На «беларусіцу» нам з аднакласнікамі не пашанцавала. Яна прыходзіла на ўрок і нешта сонна мармытала сабе пад нос. […] Што казала тая настаўніца, слухала хіба нашая адзіная круглая выдатніца. Карацей, хто такі Купала, скончыўшы школу, я, канешне, ведала, але ягоныя вершы чытала чыста механічна, не адчуваючы сэрцам.

Ва ўніверсітэце быў, наадварот, неабыякавы выкладчык. Мікола Рыгоравіч Каваленка. Думаю, яго памятаюць тыя, хто вучыўся на журфаку ў 90-я. Але ён быў ужо занадта строгім і патрабавальным, рэзаў за адно рускае слова на іспыце, 5 у яго атрымлівалі адзінкі. Такая нецярпімасць выкладчыка да сваіх студэнтаў таксама не выклікала вялікага жадання ведаць прадмет лепей. А галоўнае, ён не здолеў зрабіць так, каб мы палюбілі мову. На жаль, многія мае аднакурснікі з-за гэтага выкладчыка мову зненавідзелі.

Першым званочкам для свядомасці, што ў нашай краіне з мовай нешта не тое, быў артыкул у газеце. Здаецца, у «Народнай волі». Бацька выпісваў. Там было інтэрв’ю з нейкім спартоўцам. Зараз не памятаю яго імя. Ён прыехаў у Беларусь з Азербайджана і адразу стаў вучыць нашу мову. А пасля заўважыў, што на вуліцах на ёй… ніхто не размаўляе. Але ён усё адно вучыў яе далей. Казаў: я паважаю гэту краіну, яе народ, а паколькі зараз я тут жыву, то павінен ведаць мову нацыі.

Калі я прачытала той артыкул, мне было гадоў 25. Гэты артыкул стаў для мяне шокам: дык і я такая ж самая, хто жыве ў сваёй краіне — і слова не мовіць на нашай мове. З таго часу я стала хаця б чытаць па-беларуску. І закахалася ў беларускае слова назаўжды.

Размаўляць па-беларуску — час ад часу, стала ў 27 гадоў, калі пазнаёмілася ў Віцебску з беларускамоўнай моладдзю. Многія з гэтых людзей мае сябры і да сённяшняга дня.

А свядома перайшла на беларускую 19 траўня 2021 года, на наступны дзень, калі знішчылі Тут.бай.

— Мой шлях да беларускай мовы пачаўся прыкладна ў 2013-2014.

Да гэтых часоў я зрэдку любіў родную мову, як у прынцыпе і большасць школьнікаў у нашыя часы. Але час ад часу спяваў і чытаў вершы менавіта па-беларуску. Акрамя гэтага, я заўсёды цікавіўся гісторыяй. […]

У 10 класе, да нас прыйшла новая настаўніца беларускай мовы і, скажу шчыра, гэта быў першы раз, калі я пачуў такое прыгожае і якаснае вымаўленне. Акрамя гэтага, мы даведаліся, што нашая выкладчыца вырасла ў беларускамоўным асяроддзі. Яна была беларускамоўнай ужо ў 3 пакаленні свайго роду. Гэты факт навучыў мяне больш паважаць і шанаваць нашыя карані і мову.

Пасля, я час ад часу пісаў у Твітары і Інсце посты на беларускай. А пасля раства 2016 году пачаў рабіць гэта яшчэ больш актыўна.

Затым было святкаванне 100годдзя БНР ля Опернага тэатра ў Менску, куды мы паехалі разам з сябрамі. Гэта было нешта неверагоднае. Прыкладна ў гэты час я дамовіўся размаўляць па-беларуску з некаторымі сябрамі з нашай тусоўкі «фанатаў Беларусі».

Крок за крокам, я імкнуўся да пашырэння слоўніка, павышэння якасці вымаўлення і вось у 2021 годзе, пасля пэўных падзеяў у нашай краіне, я вырашыў не толькі пісаць посты па-беларуску, але і ў прынцыпе выкарыстоўваць яе ў штодзённым жыцці. Усе перапіскі, звяртанні ў крамах і звычайныя размовы стараюся весці на беларускай мове (хаця й не пастаянна, бо ўсё ж такі дагэтуль у галаве сядзіць думка, што поўны і абсалютны пераход на беларускую мову пакуль што немагчымы).

На дадзены момант, магу сказаць, што гэта абсалютна круты і карысны вопыт. Выкарыстанне роднай мовы, наведванні канцэртаў і івэнтаў, даследванне фактаў з гісторыі нашай краіны, усё, што адбываецца зараз з нашым народам — гэта тое, што будуе з нас народ, тое, што дае нам унікальнасць і месца сярод краінаў свету.

Беларускае мова жыве, а значыць і Беларусь!

— Я дакладна памятую момант, калі актыўна стала думаць пра беларускую мову. Трыгерам #1 стаў фільм NEXTA пра Лу ў 2019. Калі паглядзела яго, стала чытаць болей пра падзеі ў Беларусі апошніх часоў і ўсё, што я чытала было па-беларуску. У мяне ў галаве было шмат пытанняў аб тых падзеях і адно з іх: як так сталася што жорсткая праўда або ўвогуле звесткі пра некаторыя падзеі існуюць на беларускай мове, а на расейскай ці ангельскай такога няма. Гэта быў шок нумар раз. Я зразумела што мова гэта не пераказ аднаго і таго ж, а носьбіты мовы суб’ектыўнасць сваю ох як дадаюць, нават несвядома.

Год я чытала, слухала беларускую мову. Нічога сама не выдавала, толькі спажывала. Ну яно і не дзіўна, бо не было навыку — да таго часу я сустракала толькі дзвух беларускамоўных і беларуская мова засталася ў двух ненавісных занятках на тыдзень у школе, быццам жыла ў Расеі. За гэтых два гады я яе стала любіць, шанаваць, паважаць і пазбавілася ад пачуцця што яна вясковая або мова мінулага.

Другі момант, які ўрэзаўся ў памяць — пераход да актыўнага карыстання. На выбарах 2020 у Вашынгтоне я на сваі вочы сустрэла трэццяга чалавека, які размаўляе па-беларуску. Шчыра, на той момант з маёй любоўю да мовы мне хацелася проста сесці побач і слухаць тую гутарку аб чым заўгодна вечна, так было прыгожа. Паралельная думка: чалавек ёй так валодае і не лічыць гэта нейкім цудам. Гэты чалавек сказаў адну з самых моцных прамоваў у той вечар у мікрафон перад пасольствам. Потым было шмат іншых аратараў размаўляўшых на расейскай з заканамерным сканчэннем прамовы «Жыве Беларусь». Я ўсім нутром адчувала несвядомую крывадушнасць ад гэтага чаргавання моў — мы быццам шчыра сабраліся змагацца за Беларусь, а самаму галоўнаму адводзілася толькі два словы. Я не магла зразумець, як гэта яна будзе жыць гэта Беларусь, калі не будзе нашай мовы.

Наступны дзень збіраюся дадому, размаўляю па тэлефоне па-расейску, аддаю ключы гаспадару airbnb кватэры, ён пытаецца ці з Расеі я. Адказваю НЕ і паказваю бчб бранзалет з надпісам Belarus. Усю дарогу думаю і вырашаю што я павінна пачаць размаўляць і пісаць па-беларуску. Прызямліўшыся ў Портлэндзе я павітала мужа і дачку па-беларуску.

— Першыя спробы размаўляць па-беларуску з’явіліся ў 2012 годзе, яшчэ ў школе. Але тады гэта больш былі юнацкія эксперыменты. Ды й не хапала лексікі і матывацыіі

Сур’ёзна пачаў задумляцца пра пераход на беларускую пасля акупацыі Крыма. Да пачатку 2015 года ўжо падпісаўся на ўсе беларускамоўныя медыя. Пачаў слухаць шмат музыкі, чытаць кнігі. Знаходзіў суполкі аднадумцаў у сацсетках. Пераглядаў запісы Мова Нанова. Часта слухаў аўдыёперадачы (так тады называліся падкасты) Радыё Свабода. Слухаць правільнае беларускае вымаўленне (з усялякімі зь, сь, дзь) выклікала асалоду, бо ў школе па-беларуску размаўлялі абы-як. Гаварыць самому правільна пачало і мне прыносіць задавальненне таксама. Стаў проста паўтараць некаторыя фразы, канструкцыі, сказы за вядоўцамі.

Прыйшоў нейкі дзень, хіба, увясну 2015 года, калі вырашыў, што буду размаўляць па-беларуску заўжды. Спачатку, ідучы ў нейкае спецыфічнае месца (напрыклад у паліклініку), намагаўся падрыхтавацца: глядзеў лексіку, прагаворваў розныя ўстойлівыя фразы і канструкцы, каб не задумляцца падчас. Але цягам некальніх месяцаў перастаў рабіць і гэта. Працягваў толькі ўзбагачаць мову праз розны адукацыйны кантэнт і кніжкі.

— Большасць свайго жыцця я не магла ўявіць, што ў Беларусі можна размаўляць па-беларуску. Я хадзіла ў рускамоўную школу, грала на гітары рускі рок, сустракалася з рускамоўнымі хлопцамі. У маёй сям’і ўсе размаўлялі па-руску, толькі дзядуля пісаў вершы па-беларуску. Па-беларуску я часам чытала кнігі, яшчэ бачыла беларускую мову ў слуцкім музеі і ў краме каля свайго дома «Слуцкія паясы». Ну і калі да мяне дайшло, што Менск, гэта блізка і туды можна даехаць спынам за гадзіну, то беларуская мова ў маім жыцці з’явілася і ў Купалаўскім тэатры. Беларуская мова стала для мяне мовай мастацтва, на якой немагчыма абмеркаваць звычайныя рэчы.

Я вельмі любіла чытаць, чытала нават па начах і не магла пасля прачнуцца ў школу. […] І мы з сяброўкай заснавалі літаратурны клуб. І ў маім жыцці пачаўся варушняк […] У літаратурным клубе я ўпершыню і размаўляла па-беларуску, на той сустрэчы мы абмяркоўвалі кнігу Караткевіча.

Пасля ў Слуцк прыехалі Адам Глобус і Уладзімір Арлоў. Сустрэча была ў невялікім пакоі, нас у тым пакоі было шмат, але яны так класна ўсё распавядалі, што можна было не зважаць на гэта. Здавалася, што калі проста запісваць, то ў свеце з’явіцца яшчэ адна вартая кніга.

Пасля таго, як я паназірала на выбарах, памяшканні для літаратурнага клубу аказаліся закрытымі. Але падчас трэнінгаў па назіранню я пазнаёмілася з людзьмі, якія па-беларуску распавядалі пра парушэнні выбарчага заканадаўства, паказвалі як складаць скаргі. Мяне гэта вельмі ўразіла. Пасля я з’ездзіла ў Вільню ў школу правоў чалавека і там усе намагаліся размаўляць па-беларуску не толькі на занятках, а нават і ў «Кактусе».

Я пачала задумвацца аб тым, чаму ў Беларусі ўсе і ўсё ў асноўным па-руску. І зразумела, што руская мова тут — вынік гвалту і падпарадкавання. А мне заўжды падабалася лічыць сябе свабодным чалавекам, але якая ж я буду свабодная, калі буду трансляваць навязаную культурную матрыцу і сама ў ёй жыць?

Было не так проста. Аказалася, што ў Беларусі ўсё створана толькі для рускамоўнага чалавека. Ты прыходзіш у лякарню, напрыклад, да хірурга, нешта запытваеш і ён глядзіць на цябе быццам хоча адправіць да псіхіятра. Ты замаўляеш гарбату з цукрам і просіш рахунак і на цябе абарочваецца ўся кавярня. А прасіць у маршрутцы спыніцца на прыпынку было страшна. Картку па-беларуску аформіць не атрымалася, а канспекты даводзілася ўвесь час перакладаць самой. Але свет стаў іншым, глыбейшым, цікавейшым. Дзякуючы беларускай мове я сустрэла лепшых людзей, была на неймаверных сустрэчах, выдала 4 кнігі, а колькі арганізавала івэнтаў і кампаній, нават не збяруся лічыць. Без беларускай мовы ў маім жыцці не было б Стэфана і Ігара. І проста не было б мяне такой як ёсць.

— Гэта быў хіба 2003 год. Мы з сяброўкай чыталі «Студэнцкую думку» і шукалі рэдакцыю, бо яна хацела пісаць туды тэксты і марыла быць журналістам. Аказалася, што абазначаная ў часопісе рэдакцыя месцілася насупраць нашага інтэрнату. То мы туды і пайшлі. Сустрэла нас беларускамоўная дзяўчына Алена, якая была сяброўкай маёй сяброўкі дзяцінства. Рэдакцыі там не было, але ж была найлепшая студэнцкая арганізацыя, дзе я сустрэла найлепшых людзей і сяброў. Усе яны гаварылі па-беларуску. Ну і я хутка падцягнулася.

Каб перайсці давялося цалкам адмовіцца ад рускай мовы. Памятаю ў той момант кпіны ад розных людзей, што мая мова не чыстая і не дасканалая, на што я адказвала, што вучуся і пачынаю, таму маю права на памылкі. Было шмат упэўненасці ў тым, што гэта варта і важна. Праз гады чатыры мне стала цяжка карыстацца рускаю мовай і я зразумела, што трэба практыкаваць і тую. Зараз практыкую і хутка магу мяняць туды сюды. І часам нават не звяртаю ўвагі на якой мове кажу. Не сустракала негатыву ў асноўным. Толькі пытанні ці не настаўніца беларускай мовы я і ці не філёляг.