Калі б не вучоба ў літаратурным інстытуце ў Маскве 80-х, то паэта Віктара Шніпа проста маглі бы пасадзіць у турму. І невядома, як бы далей склаўся яго шлях, але гісторыя не ведае ўмоўнага ладу — таму сёння Віктар Шніп — вядомы паэт і галоўны рэдактары выдавецтва «Мастацкая літаратура». У размове ён успамінае пра тое, як працаваў грузчыкам, хаваўся без дакументаў у змрочны андропаўскі час і выратаваўся дзякуючы пасведчанню саюза пісьменнікаў.

Падтрымаць сучасную беларускую літарутуру можно па спасылцы — краўдкампанія часопіса «Мінкульт» ідзе поўным ходам.

Пра шлях да паэзіі

— У 1978 годзе, калі закончыў Мінскі архітэктурна-будаўнічы тэхнікум, я не з’явіўся па дакументы. У мяне быў толькі пашпарт, у якім закончылася мінская прапіска і студэнцкі білет, які таксама закончыўся. Я не хацеў ісці працаваць на будоўлю і не пайшоў. Стаў абібокам і жыў за ганарары. Потым, выправіўшы ў студэнцкім білеце даты, я зноў стаў студэнтам і, дзякуючы свайму новаму студэнству, уладкаваўся грузчыкам на лікёра-гарэлачны звод «Крышталь». Там працавалі адны былыя турэмшчыкі. Самы галоўны, пачуўшы, што я гавару па-беларуску, запытаўся: «В какой ты школе учился, што тебя не научили по-русски балакать?» «Я вершы пішу!» — адказаў я. «Якія вершы? Пачытай!» Я пачытаў. Усе паслухалі, а галоўны сказаў: «Так! Вожыка не чапаць! Ён пра нас паэму напіша!».

Грузчыкам я працаваў гады паўтары. І ўвесь гэты час старэйшыя пісьменнікі казалі, каб ішоў вучыцца далей. Барадулін хацеў, каб я філфак закончыў, а я не мог туды паступіць, бо трэба было б забраць з тэхнікума дакументы. У войска мяне не бралі, бо я нідзе не лічыўся. Я не галасаваў, я не ўдзельнічаў у перапісе насельніцтва. І калі 1985 годзе сабраўся ехаць у Маскву ў Літінстытут на ВЛК, дзе раней вучыўся Уладзімір Караткевіч, я пачаў рабіць дакументы. Паехаў у Валожын, каб атрымаць пашпарт, а там міліцыя ледзь мяне не затрымала: «А где ты взял этот паспарт? Тебе нигде нет!» І каб не членскі білет Саюза пісьменнікаў СССР, мяне б пасадзілі. У 1984 годзе я быў прыняты ў Саюз пісьменнікаў.

«Піў кожны дзень на працы, бо ўсе пілі»

Сем гадоў я быў абібокам. Нідзе амаль не працаваў. Жыў на кватэры ў Мінску ў старых. Яны лічылі, што я вучуся на філфаку, а бацькі думалі і ўсе знаёмыя, што я працую на будоўлі.

Пра тое, што нехта за мной сочыць, я не думаў. Кожную вясну думаў забраць дакументы і ісці вучыцца, але не ішоў. Калі да ўлады прыйшоў Андропаў, збіраўся ісці здавацца ў міліцыю. Лічыў, што калі сам прыду, дык меней турмы дадуць. Памятаю, як памёр Андропаў, дык я з сябрам, які меў судзімасць, з гэтай сумнай нагоды зладзілі п’янку і танцы.

Ганарары былі добрыя. За радок плацілі рубель. У мяне ў 1983 годзе выйшла першая кніжка «Гронка святла», Я за яе атрымаш паўтары тысячы рублёў.

Грузчыкам я зарабляў да 300 рублёў у месяц. Піў кожны дзень на працы, бо ўсе пілі. Былыя турэмшчыкі паважалі.

У мяне былі дзве клічкі — Вожык, а потым Шніцаль. Шніцалям назвалі пасля таго, як заўважылі, што я ў час абеду з’ядаў два шніцалі. Гэта была закуска. Ідучы ў сталоўку, мы выпівалі па 200 грамаў.

У мяне заўсёды было 100 рублёў на чорны дзень. Я іх ніколі не патраціў. Працуючы грузчыкам і друкуючыся, у мяне было нямала грошай. Едучы ў Маскву вучыцца, я паклаў на ашчадную кніжку 500 рублёў. І я ў Маскве з кніжкі не патраціў не капейкі, а наадварот на кніжцы стала тысяча.

«Где ты столько лет скрывался от советской власти?»

Памятаю, як у Маскве ў інтэрнаце Літінстытута адзін маскоўскі паэт запытаўся, дзе я да вучобы працаваў. І пачуўшы, што я амаль нідзе семь гадоў не працаваў, сказаў: «Ты сапраўдны паэт!». У Маскве мяне хацелі ў войска забраць. У ваенкамаце маёр спытаўся: «Где ты столько лет скрывался от советской власті?».

«Нідзе я не скрываўся! Я вершы пісаў і друкаваўся!» — адказаў я і паказаў білет члена Саюза пісьменнікаў СССР. Больш пытанняў да мяне не было.

Вучыцца я хацеў і менавіта ў Літінстытуце, а не на філфаку. Вышэйшыя літаратурныя курсы — гэта вышэйшая адукацыя, але без вывучэння лішніх прадметаў.

«Калі канчалася гарэлка, ішлі ноччу на вуліцу і куплялі ў таксістаў»

Я здаў дакументы і Саюз пісьменнікаў Беларусі накіраваў мяне на вучобу. Была квота. Адзін-два чалавекі ад саюзных рэспублік. На Вышэйшыя літаратурныя курсы бралі без экзаменаў і толькі членаў СП СССР. Нічога здаваць для паступлення не трэба было.

Была стыпендыя 150 рублёў. У той час, як самая добрая пенсія была 120. Жылі на Дабралюбава ў інтэрнаце Літінстытута на сёмым паверсе. У Вэлкашнікаў былі асобныя пакоі. У пакоі ложак, канапа, стол для яды і пісьмовы стол. З вакна была бачна Астанкінская тэлевежа.

Калі на сесію прыязджалі ў Літінстытут завочнікі, то ў інтэрнаце пачынаўся поўны бардак. Мы, вээлкашнікі, жылі на сёмым паверсе і да нас даходзіў з ніжніх паверхаў толькі цыгарэтны дым і смурод з кухань, дзе гарэлі патэльні і рандолі з закускай. Праўда, часам заглядалі землякі і знаёмыя, каб пазычыць грошай. Пазычалі і не аддавалі. Я зрэдку з палякамі вечарамі ўдзельнічаў у шумных пасядзелках завочнікаў-украінцаў. Чыталі вершы, спявалі. Калі канчалася гарэлка, ішлі ноччу на вуліцу і куплялі ў таксістаў. Гулялі цэлымі суткамі. Я ж заўсёды ў гадзін пяць ночы сыходзіў да сябе ў пакой і, паспаўшы некалькі гадзін, ехаў на вучобу. Сядзеў з масквічамі. Балела галава, хацелася спаць. Пасля заняткаў заходзіў ў «Ліру» непадалёку ад помніка Пушкіну. Еў сасіскі з рысам, піў гарбату і думаў: «Калі ўжо гэтыя завочнікі з’едуць дадому!».

«Было што пабіліся западнікі і славаянафілы»

Сёмы паверх. Вясна. Пачатак красавіка. Нядзеля. Раніца. У мяне адчынена вакно. Куру балгарскі ОРАL. Гляджу на ўзыходзячае сонца і на Астаткінскую вежу. Мне сумна. Мне хочацца дадому. І я іду на вуліцу і еду на Беларускі вакзал. Сяджу на лаўцы на пероне і гляджу на рэйкі. Яны блішчаць, як шаблі. Каля мяне праходзяць людзі. Каля маіх ног скача верабей. Ён шэры, як мой настрой. І я іду ў будынак вакзала. Купляю дзвесце грам гарэлкі. Выпіваю, не закусваючы, і еду спаць да сябе ў інтэрнат. У гадзін дванаццаць мяне разбудзіць мой аднакурснік паляк Анжэй Новак і мы пойдзем да дзяўчат, каб піць гарбату. Да знаёмства з будучай жонкай Людмілай Рублеўскай заставалася яшчэ пяць месяцаў.

Віктар з Людмілай Рублеўскай

Вялікіх боек у нас не было. Калі яшчэ не быў знаёмы з Людмілай, мне падабалася адна дзяўчына. У час п’янкі паляк Анжэй Новак пачаў яе прыабдымаць, дык я, доўга не думаючы, узяў яго за грудкі і заехаў кулаком у нос. Анжэй ад удару стукнуўся галавой аб сцяну і асеў. Усе тут жа разбегліся. А я адразу цвярозым стаў. Міжнародны канфлікт! Застаўся з намі паэт з Чалябінска Генадзь Суздалеў. Я прадняў Анжэя. Ён ачухаўся і запытаўся: «За што ты мяне стукнуў?». «А чаго ты да маёй дзяўчыны прыстаў?» — запытаўся я. Словам, мы сябравалі з Анжэям, таму праз хвілін пяць мы сядзелі за сталом і пілі.

Было што пабіліся западнікі і славянафілы. Западнікі пабілі і майго аднакурсніка Генадзя Суздалева. Потым мяне папрасілі, каб я з’ездзіў у бальніцу і паглядзеў, як ён там выглядае і ці збіраецца падаваць у суд.

Я паехаў. У палаце Генадзя былі былыя турэмшчыкі. І калі я прыехаў, то давялося хадзіць у краму за выпіўкай і чаям, каб варыць чыфір. Схадзіў, купіў, што прасілі.

Калі вярнуўся з бальніцы Генадзь, западнікі прыйшлі да яго мірыцца з выпіўкай. Я прысутнічаў. Усё было на мяжы новай бойкі, але Бог мілаваў…

Фотоздымак зроблены у музеі-сядзібе «Ясная Паляна»

Любоў да малявання

На жаль, не памятаю прозвішча выкладчыка, які ў Мінскім архітэктурна-будаўнічым тэхнікуме выкладаў маляванне. У мяне ўсё атрымоўвалася і часам лепей, чым у аднакурснікаў. Расхвалены выкладчыкам, паехаўшы ў вёску на канікулы, я стаў маляваць на ДСП, на дошках, на фанеры. Маляваў фарбамі, якімі бацька фарбаваў падлогу, вокны і дзверы ў хаце. Я маляваў, а бацька паліў мае шэдэўры. Некалькі разоў амаль цэлае лета у нас кватэраваў мастак з Мінска. Звалі яго Васілём. Я дапамагаў яму ствараць партрэты Леніна, афармляць стэнды і пісаць лозунгі для калгаса. Пасля Васіля ў мяне нейкі час былі сапраўдныя фарбы для малявання. І я шмат маляваў. Праўда, толькі адна карціна, на якой ляцеў бусел, гадоў трыццаць вісела ў нас на кухні. Можа і цяпер дзе ў хаце валяецца. Мой малодшы брат Вова таксама маляваў. Памятаю, як да мяне ў Пугачы з Ракава прыязджаў студэнт філфака Язэп Янушкевіч, і мы з ім хадзілі да маёй бабулі Параскі, у якой ён запісваў народныя песні. Убачыўшы Вовіны малюнкі, Язэп адразу пачаў агітаваць маму, каб яна адпусціла сына ў мастацкую вучэльню імя Ахрэмчыка. На жаль, мама пабаялася адпускаць Вову ў Мінск. Мой брат па сённяшні дзень нешта для сябе малюе, а я толькі гляджу, як малююць мае дачка і сын.

Фрагменты дзённікаў Віктара Шніпа пра вучобу ў Літаратурным інстытуце:

Тувінец і гарэлка (1.09.2009)

Тувінскі паэт хадзіў на заняткі ў літінстытут да першай стыпендыі. Атрымаўшы грошы, ён купіў яшчык гарэлкі і два кілаграмы камсы. Пасля гэтага яго цэлы тыдзень ніхто не бачыў. Мы, аднакурснікі, захваляваліся. Пачалі стукаць у дзверы да тувінца. Не адклікаецца. Паклікалі каменданта і выламалі дзверы. І бачым: сярод пакоя на падлозе, абняўшы яшчык з гарэлкай, спіць голы тувінец, а на стале стаяць дзве пустыя пляшкі.

У гасцях у нікарагуанца Карласа (23.08.2009)

У літінстытуце на другі год вучобы я пазнаёміўся з паэтам з Нікарагуа Карласам. Хлопцу за трыццаць. Ён удзельнічаў у вызваленчай вайне, быў паранены і цяпер кульгае на правую нагу. Ён мяне і паляка Анжыя Новака запрасіў да сябе ў госці. Прыйшлі. У пакоі паўзмрок. Акрамя Карласа сядзяць на ложках яшчэ два нікарагуанцы і чатыры нікарагуанкі. Кампанія з намі блытана размаўляе па-расейску. Між сабой гавораць на сваёй мове. Мы нічога не разумеем, але мы прыйшлі з трыма пляшкамі гарэлкі і хутка стала не да размоў. Пачаліся танцы і песні. Калі скончылася наша гарэлка, Карлас дастаў з тумбачкі жалезную банку з дробна парэзаным тытунем. Пачалі рабіць цыгаркі. Праз хвілін дзесяць у пакоі амаль нічога не было бачна ад дыму. І стала наогул весела і лёгка. Захацелася адчыніць вакно і выскачыць з яго, бо за плячыма адчуваліся крылы і яны хацелі распрасцерціся… Потым я даведаўся, што мы курылі марыхуану.

Войцэх і дваццаць капеек (28.08.2009)

Пад інтэрнацкімі вокнамі літінстытута залатая восень. Стаю і любуюся. Праўда, баліць горла. Недзе прадзьмула. Трэба было б выпіць нанач якую-небудзь таблетку ад прастуды. У мяне лякарстваў няма. Побач праходзіць паляк Войцэх. У яго ёсць усё, што ні папытайся. Падымаемся на ліфце на наш сёмы паверх. Пытаюся пра таблеткі. Кажа, каб зайшоўся праз паўгадзіны. Пачакаўшы, заходжу. Войцэх у акулярах сядзіць за сталом і перабірае кучу лякарстваў. «Дай таблетку ад горла» — прашу аднакурсніка. «Пакажы горла!» — загадвае, як доктар, Войцэх. Паказваю. «У цябе ангіны яшчэ няма. Антыбіётыкі піць рана, » — кажа Войцэх і таблетак не дае. «Дай таблетку ад горла!» — не адстаю ад паляка. «Нясі дваццаць капеек! Дам!» — нарэшце згаджаецца Войцэх падлячыць мяне. І я купіў адну таблетку за дваццаць капеек…

ТЭкст: Сяргей Календа, Андрэй Дзічэнка

Вокладка: Elijah O'Donnell 

Фотаздымкi з асабістага архіву Віктара Шніпа

Пакуль у нас адключаныя каментарыі, абмяркуйце тэкст на FB