Як алкаголь дзейнічае на арганізм?

Трохі тэорыі. Алкаголь — гэта самы звычайны этылавы спірт (C2H5OH), знаёмы нам са школьных заняткаў хіміі. Трапіўшы ў арганізм, этанол, які з'яўляецца невялікай распушчанай ў вадзе малекулай, хутка ўсмоктваецца з страўнікава-кішачнага тракту і трапляе ў кроў. Максімальная канцэнтрацыя ў крыві дасягаецца праз паўгадзіны (гэта калі вы пілі нашча — у адваротным выпадку ежа запавольвае ўсмоктванне). Этанол у асноўным паступае ў мышцы і мазгі, істотна ўплывае на цэнтральную нервовую сістэму. Асноўнымі мішэнямі яго дзеяння робяцца клеткавыя мембраны і ферменты мазгоў. Этанол абмяжоўвае дзеянне глутамата і запускае актыўнасць гама-амінааліўныя кіслаты, найважнейшага тармазнога нейрамедыятара. Адначасова спірт актывуе дапамінавыя і сератанінавыя рэцэптары і выпуск апіёідных пептыдаў. Кажучы прасцей, алкаголь выпрацоўвае эфект заспакаення, памяншае трывогу і разнявольвае паводзіны. То бок ап'яняе вас і прыводзіць у стан эйфарыі.

Пэўная колькасць алкаголю выводзіцца лёгкімі і ныркамі, але амаль 90 % этанолу, які паступіў у арганізм, перапрацоўваецца ў пячонцы. У асноўным для гэтага выкарыстоўваецца фермент алкагольдэгідрагеназа, які акісляе алкаголь да таксічнага воцатнага альдэгіду. Невялікая частка яго пасля выходзіць з мачой, а астатняе перапрацоўваецца ў бясшкодную воцатную кіслату. Іншы спосаб акіслення — пры дапамозе мікрасомальнага ферменту з сямейства цытахром P450. У здаровага чалавека так перапрацоўваецца толькі нязначная колькасць алкаголю, але людзі, якія пакутуюць на хранічны алкагалізм, дзякуючы гэтаму рашэнню могуць акісляць алкаголь у паўтара разы хутчэй.

Калі этылавага спірту зашмат, арганізм не паспявае аператыўна перапрацоўваць і выводзіць таксічныя воцатныя альдэгіды. Усё дрэнна: мы пакутуем на абязводжванне, у нас баліць галава, а ў роце непрыемны прысмак. Прывітанне, пахмелле.

Што варта рабіць перад пагулянкай?

Калі вы хочаце прачнуцца свежым на раніцу, не піце. Лепш пагуляйце з сябрамі ў Destiny, пачытайце ў адзіноце «Шчагла» Доны Тарт або дапільнуйцеся рэжыму, паклаўшыся спаць да паўночы. Адмова ад алкаголю – адзіны надзейны спосаб барацьбы з пахмеллем. Не атрымліваецца? Абмяжуйце сябе ў алкаголі, выпіце адну-дзве бутэлькі піва або пару келіхаў віна, не болей. І самае галоўнае – не ідзіце на вечарыну галодным: ежа ў страўнікава-кішачным тракце запавольвае ўсмоктванне алкаголю. Выпіце пабольш вады: алкаголь абязводжвае арганізм. Можаце з'есці актываваны вугаль — ён часова абсарбуе алкаголь, але пасля варта не забыцца наведаць прыбіральню.

Згодна з пашыраным меркаваннем, каб на раніцу не было пахмелля, варта «раскруціць рухавік пячонкі» за некалькі гадзін да вечарынкі, выпіўшы невялікую колькасць алкаголю і запусціўшы ахоўныя бар'еры арганізма. Аднак гэта памылковае меркаванне: такім чынам немагчыма павялічыць актыўнасць алкагольдегідрагеназы. Хуткасць рэакцыі рассшчаплення этанолу не залежыць ад канцэнтрацыі спірту, і выпіваючы загадзя можна толькі павялічыць нагрузку на пячонку. Да таго ж гэты крок, хутчэй за ўсё, павялічыць колькасць выпітага за вечар.

Чым варта закусваць?

Абавязкова закусвайце падчас вечарынкі, нават калі паелі загадзя. Але не варта моцна загружаць арганізм: закуска не павінна быць вельмі тлустай, не варта змешваць бялковую ежу і крухмал. Лепш есці садавіну, у якой прысутнічаюць вітаміны, пекцін і харчовыя валокны. Яны дапамогуць абсарбаваць таксічныя рэчывы ў страўнікава-кішачным тракце і вывесці іх з арганізма. Больш піце вады і сокаў: падчас пагулянкі вам рэгулярна будзе хацецца ў прыбіральню. Алкаголь з'яўляецца мачагонным і моцна абязводжвае арганізм — на кожны адзін грам ўжытага этанолу вылучаецца дадаткова дзесяць мілілітраў мачы. І, галоўнае, памятайце: ежа не ратуе вас ад ап'янення, яна толькі адсоўвае яго, затрымліваючы ўсмоктванне спірту. У выніку багатая закуска, наадварот, зможа згуляць з вамі злы жарт, і, не заўважыўшы, вы вып'еце больш.

Вясной 2014 года Esquire апублікаваў артыкул пра півавара Джыма Коха, які змагаецца з пахмеллем, ядучы падчас застолля харчовыя дрожджы. Тэарэтычна гэта мусіць працаваць: дрожджы таксама маюць сваю алкагольдэгідрагеназу і могуць перапрацоўваць алкаголь у страўніку. На практыцы, праўда, выяўляецца, што гэтага не адбываецца: эфект ад дрожджаў нязначны, яны затрымліваюць усмоктванне алкаголю на некаторы час, як і любая іншая ежа.

Чаму нехта хмялее хутка, а хтосьці – павольна?

Лічыцца, што худым людзям напіцца нашмат прасцей, чым тлустым, але гэта не зусім праўда. Хуткасць перапрацоўкі этанолу залежыць ад шматлікіх фактараў — не толькі вагі пячонкі і ўсяго цела, але і расы, полу, узросту, генаў, стану здароўя і пабочных эфектаў ад ужывання лекаў. Так, напрыклад, існуюць тры ізаформы ферменту алкагольдэгідрагеназы, якія адрозніваюцца структурай і актыўнасцю. Дзве ўласцівыя еўрапейцам, трэцяя – некаторым усходнім і паўночным народам, што можа быць прычынай іх падвышанай адчувальнасці да алкаголю. А яшчэ актыўнасць ферментаў паступова запавольваецца з узростам — таму чым старэйшым вы будзеце рабіцца, тым цяжэй для вас будуць праходзіць вечарынкі.

Праз шматлікія фізіялагічныя фактары мужчыны пераносяць алкаголь нашмат лягчэй за жанчын. У мужчын значная колькасць этанолу метабалізуецца алкагольдэгідрагеназай страўніка. Акрамя таго, актыўнасць мікрасамальных ферментаў у іх вышэйшая, чым у жанчын, бо сінтэз гэтых ферментаў стымулюецца мужчынскімі плоцевымі гармонамі. У дадатак мужчынскі арганізм складаецца з вады на 60–70 адсоткаў, у той час як жаночы — на 50–60. У выніку жанчыны вымушаныя сутыкацца са значна вышэйшым узроўнем утрымання этанолу ў крыві пры больш нізкай актыўнасці ферментаў.

У сярэднім звычайны чалавек вагой 70 кілаграмаў за гадзіну акісляе ад 7 да 14 грамаў этылавага спірту — гэта роўна невялікай шклянцы піва, келіху віна ці шоту моцнага алкаголю. Лімітавая норма спірту для здаровага чалавека складае 60 грамаў для мужчын і 50 грамаў для жанчын (гэтыя лічбы таксама вар'ююцца залежна ад асабістых якасцяў арганізма). Штодзённае перавышэнне гэтай колькасці на працягу доўгага часу выклікае тлушчавую дыстрафію пячонкі (на шчасце, гэты працэс абарачальны). А рэгулярнае ўжыванне больш як 150 грамаў чыстага алкаголю вядзе да цырозу пячонкі і ранняе смерці. Парадокс: калі вы хочаце, каб ваша пячонка як мага больш эфектыўна перапрацоўвала алкаголь, трымайце здаровы лад жыцця і не піце зусім.

Чаму нельга паніжаць градус і змешваць алкаголь?

Добрая навіна: можна паніжаць градус. Паслядоўнасць напояў не мае асаблівага значэння, у першую чаргу важная колькасць выпітага і спалучэнне розных тыпаў алкаголю. Не трэба падманваць хоць бы самога сябе: калі вы выпілі шмат гарэлкі, а пасля запілі яе півам, дык вам дрэнна ад лішку алкаголю і воцатнага альдэгіду, а не ад няправільнага парадку дзеянняў. У той жа час змешваць піва і гарэлку (або віскі) сапраўды не варта, лепш прытрымлівацца адной і той жа сыравіннай асновы напояў. Пачалі з віна? Лепш піце ўвесь вечар віно. Адразу перайшлі да віскі? Не мяняйце напой.

Не змешвайце пеністыя віны і газаваныя напоі з іншым алкаголем. Этанол пачынае ўсмоктвацца і перапрацоўвацца ў страўніку, але да 70 % спірту ўсё роўна паступае ў кроў з тонкага кішэчніка, які працуе куды больш эфектыўна праз большую плошчу паверхні. Пеністы алкаголь паскарае прасоўванне ў кішэчнік і дзякуючы гэтаму хутка ўзмацняе ўсмоктванне і ап'яненне.

Існуе меркаванне, што чым цямнейшы напой, тым горш будзе вам ранкам. Збольшага гэта праўда: акрамя этанолу, алкагольныя напоі ўтрымліваюць дамешкі, якія ўтвараюцца ў выніку вытворчасці, напрыклад сівушныя алеі. У віскі гэтых дамешкаў на парадак больш, чым у гарэлцы, але прынцыповую ролю тут усё ж грае якасць напою і ступень яго ачышчэння. Таму калі вы баіцеся галаўнога болю — не ашчаджайце на алкаголі.

Што рабіць, калі вы перапілі?

Калі ўжо ўвечары вы адчуваеце, што ўсё пайшло не так, лепш прэвентыўна выклічце ваніты. Прыміце кантрасны душ. Піце шмат вады з вітамінамі і мінераламі — неабходна папоўніць баланс электралітаў. Не зашкодзіць выкарыстоўваць актываваны вугаль і іншыя абсарбенты. Прыміце прэпараты на аснове ацэтылсаліцылавай кіслаты — яны здымаюць боль і паляпшаюць мікрацыркуляцыю крыві. Кладзіцеся спаць: калі ўсё зроблена як след, раніцай вы прачнецеся амаль без галаўнога болю.

Як змагацца з пахмеллем? Ці можна здымаць яго півам?

Ні ў якім разе не апахмеляйцеся, нават калі раніцай вам вельмі дрэнна. Этанол часта памылкова лічыцца эфектыўным анестэтыкам, але насамрэч гэта не так. Вы адчуеце невялікую палёгку ў кароткатэрміновай перспектыве, але толькі ўзмоцніце нагрузку на пячонку і пагоршыце самаадчуванне надалей. Не варта таксама піць каву і іншыя напоі, якія павышаюць нагрузку на сардэчна-сасудзістую сістэму. Лепш піце больш сокаў ці вады з вітамінамі. Прыміце таблеткі супраць пахмелля: хутчэй за ўсё, яны складаюцца з усё той жа ацэтылсаліцылавай кіслаты і звычайнай харчовай соды, якая нейтралізуе вольную саляную кіслату ў страўніку. Выпраўцеся ў душ або на свежае паветра.

Нягледзячы на тое, што алкаголь — каларыйны, з раніцы вам усё роўна будзе неабходна павысіць узровень цукру ў крыві. Не варта выбіраць цяжкі сняданак — дайце свайму арганізму адпачыць. Ешце шпінат і бананы, багатыя каліем, каб папоўніць баланс электралітаў. Прыгатуйце сабе яечню: яйкі ўтрымліваюць таурын, які дапаможа пячонцы. З'ешце добры суп. Чарговы раз задумайцеся пра тое, каб больш не піць.

ТЭКСТ: Юры Болатаў
IЛЮСТРАЦЫI: Наталля Осiпава